Uzbekistanski dragulj: Buhara, put u veličanstvenu prošlost
Hanaka Nadir Divani-beg
U neposrednoj blizini hotela Kabir nalazi se Lijab-i-Hauz. To je jedan od najljepših i najvažnijih dijelova Buhare, u srcu stare gradske jezgre i predstavlja kulturni, arhitektonski i društveni centar koji potiče iz XVII vijeka.
Lijab-i-Hauz u prevodu sa perzijskog znači pored bazena. Ime je dobio po velikom bazenu koji se nalazi u središtu kompleksa i koji je nekada služio kao glavno mjesto okupljanja, odmora i osvježenja za lokalno stanovništvo.
Centralni pravougaoni bazen dug je 36, a širok 46 metara, opasan je starim dudovim, drvećem koje pruža prirodnu hladovinu. Bijeli i crni dud su inače veoma česta stabla u Buhari, a plod duda se koristi u ishrani i nudi turistima. U Buhari je nekada bilo mnogo ovakvih bazena, ali je većina zatrpana u sovjetskom periodu iz higijenskih razloga, a Lijab-i-Hauz jedan je od rijetkih koji je sačuvan.
Na sjevernoj strani bazena nalazi se medresa Kukeldaš, koja je izgrađena 1568–1569. godine. To je jedna od najvećih islamskih škola u Centralnoj Aziji i važan primjer islamske arhitekture sa specifičnim ornamentima i fasadom od pečene cigle. Medresa Nadir Divani Beg (Nodir Devonbegi) je najprije zamišljena kao karavansaraj (gostionica za trgovce), a kasnije je pretvorena u medresu.
Arhitektonski dragulj
Ona je specifična po tome što prikazuje motive životinja (ptice i lavove), a što je neobično za islamsku umjetnost. Hanaka Nadir Divani Beg sagrađena je početkom XVII vijeka i nalazi se na zapadnoj strani bazena. Služila je kao svratište i mjesto za derviše (sufije).
Lijab-i-Hauz je arhitektonski dragulj. To je istovremeno mjesto žive historije i kulture. Ovo je popularno mjesto za turiste i za lokalno stanovništvo, jer se pored jezerceta, u kojem su replike najčuvenijih građevina u Buhari sa baška labudovima, okolo nalaze brojni kafići, restorani i zanatske radnje. Uveče je posebno živopisno i romantično sa refleksijama svjetla na površini bazena.
Restorani pružaju izvanredan ugođaj posjetitelju, jer se sve odvija pored jezera. Ovdje se može jesti, skloniti od vrućeg dana i noći. U Lijab-i-Hauzu sam često ručao i večerao, najčešće šašlike, ukusne ražnjiće na uzbekistanski način. Može se reći da je Lijab-i-Hauz srce stare Buhare – spoj religije, umjetnosti i svakodnevnog života.
Posjeta kompleksu pruža dubok uvid u islamsku arhitekturu, centralnoazijsku historiju i tradicionalni način života koji se još osjeća.
I još jedna atrakcija u Buhari. Džamija Čor minor. Ovo je jedna od najzanimljivijih arhitektonskih znamenitosti u Uzbekistanu. U prevodu sa perzijskog znači “četiri munare”, što ustvari potpuno opisuje džamiju sa četiri mala tornja koji ukrašavaju njen krov. Izgrađena je 1807. godine, a graditelj joj je bio Kalif Niyazkul, bogati trgovac iz Buhare.
Džamija ima srednjoazijski islamski stil sa perzijskim i indijskim uticajima. Čor minor nije tipična džamija, pošto nema veliku molitvenu salu niti tradicionalnu munaru za poziv na molitvu. Unutrašnjost je prilično skromna, s malim prostorijama koje su nekada služile za učenje i molitvu. Funkcionira kao portal bivše medrese koja danas više ne postoji.
Za vrijeme posjete Čor minoru penjao sam se na njen krov, među tornjeve. Djelovalo je veoma uzbuđujuće. Sama činjenica da četiri tornja imaju različite ukrasne elemente, sugerira na uticaj raznih kultura islamskog svijeta, turske, indijske i perzijske motive. Čor minor je, ustvari, simbol kulturnog miješanja i trgovačkog bogatstva Buhare, koja je nekada bila važna stanica na Putu svile.
Ova građevina, iako mala, zadivljuje posjetioce svojom harmonijskom linijom, proporcijama i neobičnim dizajnom. Ako dobijete razglednicu sa motivom ove džamije, znajte da je do vas stigao dah Buhare. Pet-šest metara od dvorišta džamije nalazi se staretinarnica, ne znam kako da to nazovem, i tu možete da kupite neke suvenire koji slave oktobarsku socijalističku revoluciju, sovjetsku armiju, bivše komunističke rukovodioce, počev od Lenjina i Staljina do Brežnjeva.
Potraga za znanjem je obaveza
Zbog ograničenog prostora ne pišem detaljnije o Ulug-begovoj medresi, koja dijeli ime sa “bliznakinjom” iz Samarkanda. Ona potiče iz vremena timuridske dinastije. Portali u medresi nose poruku: “Potraga za znanjem je obaveza svakog muslimana, čovjeka i žene.”
Naspram Ulug-begove, koja je napravljena u XV vijeku, nalazi se medresa Abdulaziz Kana. Ovo učilište je izgrađeno dva vijeka kasnije. Medresa Abdulaziz Kana je grandioznija i sagrađena nekoliko vijekova nakon Ulug-begove. Medresa je ukrašena mozaicima, emajliranim pločicama, klesanim mermerom, alabasterskim freskama, zatim klesanim drvetom i zlatnim listićima.
U Ulug-begovoj medresi danas se nalazi Muzej istorije renoviranja spomenika u Buhari, dok su u Medresi Abdulaziz Kana smještene trgovine tkanina, tepiha i suvenira. Pored već pomenutih medresa, u istorijskom jezgru Buhare moguće ih je pronaći još nekoliko, kao Qo’sh medresu i Modarikan medresu.
Bazari, kao npr. Tim Abdula Kan, Toki Serafon, Zaragon i drugi su posebna priča. U njima susrećete ljude iz bijelog svijeta i slušate poznate i nepoznate jezike. Tu ćete naći svilu, šubare, oficirske kape iz doba SSSR-a, rašlje (postolja za Kur’an), noževe, razne tanjire i ćilime. Zanimala me je cijena svilenog ćilima, veličine 1,20 x 80 cm. Prodavac je tražio basnoslovnih 4.000 dolara.
Iako je cijena bila izuzetno visoka, nisam se iznenadio, jer prvo ima mnogo čvorova, a drugo “nanjušio” je inostranu mušteriju, koji mora da ima dubok buđelar čim se zaputio tako daleko. Prema riječima jednog studenta s kojim sam razgovarao, prosječna plaća u Uzbekistanu je oko 180 $. Naravno, svileni ćilim nisam kupio. Tu su cijene baš previsoke, ali niko vam ne brani da se cjenjkate. No, da znate, nikada nećete postići prihvatljivu cijenu, jer se počinje od visokih traženja...
Ispričati pripovijest o Buhari je nemoguće na 3-4 kartice teksta, jer je ostalo toliko toga, ali ako krenete na odmor u trajanju od 8 dana, možda stignete ostatak priče. Nisam vam pričao o emirovoj palati, koju sam posjetio. Posljednji emir u Samarkandu bio je Seyyid Mir Mohammed Alim Khan (1880–1944), koji je vladao kao emir Buharskog emirata od 1911. do 1920. godine.
Iako je formalno bio emir Buhare, Samarkand je bio jedan od najvažnijih gradova u emiratu i često povezan s vladarima tog područja. Alim Khan je bio iz dinastije Mangit, a njegova vladavina je završila kada su boljševici zauzeli Buharu 1920. godine, čime je emiratu došao kraj. Nakon toga, područje je postalo dio Sovjetskog saveza - preciznije, Uzbekistanske sovjetske socijalističke republike.
Iskoristio sam vrijeme da posjetim zdanje Nakšibendija, koji su dobili ime po velikom sufiji Bahā’ al-Din Naqšabandu iz Buhare i da susretnem neke zanimljive likove iz tog duhovnog svijeta. Pošto je ovo golema zemlja, nisam stigao pregledati znamenitosti Hive, Kokanda, Čimkenta, Taškenta... Ovi gradovi ostaju za naredno razgledanje na putevima svile.
