Vuk Jeremić: Delikatno pitanje Tajvana

Korijeni današnje delikatne situacije u vezi s Tajvanom sežu u građanski rat koji je izbio u Kini neposredno nakon Drugog svjetskog rata između snaga Komunističke partije Kine i Nacionalističke partije (Kuomintang). Pobjednici u ratu, komunisti pod vođstvom Mao Zedonga, 1949. godine proglasili su Narodnu Republiku Kinu sa sjedištem u Pekingu. Poražene nacionalističke snage, predvođene Chiang Kai-shekom, povukle su se na ostrvo Tajvan, gdje su nastavile tvrditi da predstavljaju legitimnu Vladu Kine.

Međutim, u međunarodnoj zajednici ogromna većina država priznala je vladu u Pekingu kao jedinog legitimnog predstavnika kineskog naroda i države. Za vladu Narodne Republike Kine, ujedinjenje zemlje predstavlja apsolutni strateški prioritet. Po srijedi nije samo stvar ustavne obaveze i međunarodnog prava, nego i duboko ukorijenjene historijske konstante kineske državnosti, koja se kroz vijekove oscilacija između perioda ujedinjenja i deoba oblikovala kao temelj nacionalnog identiteta. U kineskom historijskom pamćenju, vlasti koje su uspijevale ujediniti zemlju bile su slavljenje kao jake i pravedne, dok su one koje su dozvolile razjedinjenost smatrane slabima i neuspješnima.

U tom kontekstu razumljiva je visoka osjetljivost Pekinga na svaki potez koji bi mogao dovesti u pitanje teritorijalni integritet Kine. Nakon decenija impresivnog ekonomskog, tehnološkog i društvenog uspona, kojim je Kina postala globalna supersila uporediva jedino sa Sjedinjenim Američkim Državama, ostvarenje historijske misije nacionalnog ujedinjenja zauzima centralno mjesto u njenim strateškim prioritetima.

Zbog toga se prošlosedmični nastup visokog funkcionera iz Taipeija, Hsiao Bi-khim, u Evropskom parlamentu ne može tumačiti drugačije nego kao direktna provokacija i prelazak dobro poznatih diplomatskih crvenih linija. Na poziv izvjesnih evropskih parlamentaraca, Hsiao je održala govor koji je, uprkos formalnim pokušajima da se prikaže kao „dijalog s demokratskim partnerima“, suštinski predstavljao otvoreni izazov politici jedne Kine koju Evropska unija nominalno priznaje i poštuje. Takav čin, ma koliko se umotavao u proceduralne smokvine listove, ne može sakriti činjenicu da je riječ o gestu koji podriva suštinske principe benevolentnih bilateralnih odnosa.

Važno je podsjetiti da čak ni Sjedinjene Države, koje održavaju intenzivne, ali neformalne odnose s Taipeijom, nikada nisu napravile ovako dalekosežan institucionalni iskorak. Najsličniji presedan dogodio se 1995. godine, kada je tadašnji tajvanski čelnik Lee Teng-hui održao govor na Cornell univerzitetu u SAD-u, što je izazvalo ozbiljnu krizu i pogoršanje kinesko-američkih odnosa. No, čak je i taj slučaj bio institucionalno neuporedivo blaži od prošlosedmičnog nastupa u Briselu. Uz to, globalni kontekst 1995. godine i današnje 2025. godine radikalno se razlikuju: tada su SAD bile praktično svjetski hegemon, dok je današnja Evropa, za razliku od tadašnje Amerike, u velikoj mjeri zavisna od stabilnih političkih i ekonomskih odnosa s Kinom.

Srbija je jedan od najdosljednijih i najjasnijih zagovornika politike jedne Kine. U našoj zemlji ne postoji ni najmanja dilema o tome ko je jedini legitimni predstavnik kineskog naroda — to je vlada u Pekingu. Ovaj stav nije samo rezultat decenijama građenih izuzetnih odnosa međusobnog poštovanja i povjerenja između Beograda i Pekinga, nego i duboko ukorijenjenog razumijevanja koje proističe iz našeg traumatičnog iskustva u kontekstu Kosova i Metohije. Za razliku od većine zapadnih zemalja koje demonstriraju očigledne dvostruke standarde u tumačenju međunarodnog prava, Kina dosljedno i principijelno podržava suverenitet i teritorijalni integritet Srbije, kao i svih drugih država svijeta.

U složenim i napetim geopolitičkim okolnostima današnjice, od ključne je važnosti izbjegavanje nepotrebnih provokacija koje bi mogle dodatno destabilizirati krhke međunarodne odnose i globalnu ekonomiju. Svijetu su potrebni dijalog, uzajamno razumijevanje i poštovanje međunarodnog prava, a ne gestovi koji stvaraju tenzije i ugrožavaju mir. Samo kroz odgovoran pristup i uvažavanje legitimnih interesa svih strana može se očuvati stabilnost i osigurati uslovi za zajednički prosperitet u 21. vijeku

Vuk Jeremić, predsjednik Centra za međunarodnu saradnju i održivi razvoj (CIRSD), predsjedavajući 67. zasjedanja Generalne skupštine UN, bivši ministar inostranih poslova Srbije