Stvarnost stvara novu Evropu

Svjedočimo haotičnom nastanku novog svjetskog poretka, a proces vode tri lidera koji su otvoreno neprijateljski raspoloženi prema Evropskoj uniji: američki predsjednik Donald Trump, ruski predsjednik Vladimir Putin i kineski predsjednik Xi Jinping. Ovaj novi poredak imat će malo zajedničkog s američkim poretkom koji je prevladavao u drugoj polovini dvadesetog stoljeća i u prve dvije decenije dvadeset prvog. Dok ključni nacionalni igrači ostaju isti, njihove uloge su se promijenile, kao i njihovi politički i ekonomski utjecaji.

Umjesto međunarodnog poretka zasnovanog na pravilima koja su Sjedinjene Države stvorile nakon Drugog svjetskog rata, vidjet ćemo poredak zasnovan na moći oblikovan isključivo geopolitikom. Umjesto globalne slobodne trgovine, vidjet ćemo rivalstva s nultim skorom između velikih ekonomskih blokova, što implicira trend ka autarkiji. A umjesto analognog svijeta, vidjet ćemo sve više digitalni svijet u kojem će proboji u umjetnoj inteligenciji postati odlučujući faktori u ekonomskom životu, moguće čak i određivati političku kontrolu.

Ova transformacija je nesumnjivo dominantni globalni makro trend našeg vremena. Ne samo da će utjecati na Evropu, već će vjerovatno odrediti hoće li Evropa preživjeti u bilo kojem prepoznatljivom obliku. Uostalom, Evropa je više od geografske oznake. To je politička realnost, kontinentalna konfederacija, grupa blisko isprepletenih država, usidrena ne na vojnoj moći već na zajedničkim idejama i vrijednostima.

Poput međunarodnog poretka predvođenog SAD-om koji sada nestaje, EU se oblikovala u neposrednom poslijeratnom periodu u Zapadnoj Evropi. Poslijeratna Evropa bila je izuzetno uspješna kao projekat ekonomskog ujedinjenja među ranije neprijateljskim državama. Napredovala je pod vojnom i političkom sigurnošću koju je pružao američki odbrambeni kišobran i poslijeratni sistem globalne trgovine, koji je Amerika pomogla proširiti i održati.

Ali kako je propadanje američkog poretka postajalo sve vidljivije posljednjih godina, EU je doživjela teške političke krize. Godina 2016. donijela je dvostruki udarac, Ujedinjeno Kraljevstvo je glasalo za izlazak iz Unije, a Amerikanci su prvi put izabrali Trumpa. Gledajući unatrag, sada znamo da su ovi događaji sve promijenili.

Zbog uspona Kine i finansijske krize 2008. godine, pozornica za globalne prevrate već je bila postavljena. I premda Brexit i Trumpova šokantna pobjeda nisu u to vrijeme viđeni kao smrtna presuda za poredak predvođen SAD-om, oni su oslobodili destruktivne sile koje su se skrivale ispod površine već neko vrijeme.

Moć ovih sila postala je očigledna Putinovom potpunom invazijom na Ukrajinu u februaru 2022. godine, nakon čega je uslijedio Trumpov ponovni izbor prošle godine. U konačnici, sitni sporovi između Velike Britanije i EU ubrzo su zaboravljeni, a zamijenila ih je nova vojna solidarnost s Ukrajinom i novi kolektivni napor za postizanje odbrambene i sigurnosne solidarnosti širom Evrope.

Kreatori politika i politički lideri u Londonu, Bruxellesu i najvažnijim evropskim prijestolnicama shvatili su da se situacija fundamentalno promijenila. Nova, surova realnost - koju personificira Putin - prisilila je sve Evropljane (bilo unutar ili izvan EU) da se vrate u isti geopolitički čamac. Kada je u pitanju sigurnost, Evropljani imaju zajednički interes. Norveška i Velika Britanija su jednako ranjive na posljedice ruske vojne agresije kao i Poljska, Finska, Švedska, Njemačka i Francuska. Evropski lideri i većina građana razumiju da bi, ako Trump ukine američku sigurnosnu garanciju i povuče američke trupe, Evropa morala sama braniti svoje granice - i svoje postojanje.

Pod Putinovom prijetnjom i pod pritiskom Trumpa, Evropa mora pronaći način da razvije vlastite nezavisne odbrambene sposobnosti. Iako bi trebala održavati transatlantsko partnerstvo što je duže moguće, ne može ignorisati činjenicu da je Amerika, pod Trumpom, fundamentalno nepouzdana. Mora postojati Plan B. Sve evropske zemlje, bilo unutar ili izvan EU, moraju se naoružati i razviti planove za jedan od dva scenarija: jedan s Amerikom u priči i jedan bez nje.

U oba slučaja, evropske zemlje moraju što bliže sarađivati, ne samo na odbrani već i na revitalizaciji evropske ekonomije. To zahtijeva zajedničko vođstvo većih igrača poput Francuske, Velike Britanije, Njemačke, Italije i Poljske, koje sve imaju potrebne humanitarne, vojne i ekonomske resurse - a sada i političku volju. Suočene s današnjom realnošću, jučerašnje ideološke razlike postale su gotovo besmislene. Centralna pitanja u evropskoj politici više se ne odnose na proširenje EU, integraciju i nacionalnu nezavisnost; ona se, prije svega, odnose na odbranu evropske slobode i očuvanje zajedničkih vrijednosti.

(Autor je bivši njemački ministar vanjskih

poslova, bivši vicekancelar i bivši vođa Zelenih)