Otkrivena tajna posjeta: Iranski nuklearni fizičari pod diplomatskim pokrićem bili u Rusiji
U avgustu prošle godine, let iranske aviokompanije Mahan Air iz Teherana sletio je u Moskvu. Među putnicima bio je 43-godišnji nuklearni fizičar Ali Kalvand, koji je sa četvoricom saradnika iz navodne konsultantske kompanije DamavandTec doputovao u rusku prijestonicu koristeći diplomatske pasoše izdane neposredno pred put.
Prema informacijama zapadnih zvaničnika, najmanje trojica članova delegacije povezana su sa SPND-om, tajnom vojnom jedinicom pod iranskim Ministarstvom odbrane, koju Sjedinjene Američke Države smatraju nasljednikom nekadašnjeg programa razvoja nuklearnog oružja u Iranu. Delegaciju su činili naučnik iz SPND-a, bivši direktor kompanije pod američkim sankcijama, kao i kontraobavještajni oficir.
Istraživanje koje je sproveo Financial Times, oslanjajući se na putne dokumente, korespondenciju i razgovore sa zapadnim zvaničnicima, pokazuje da su Iranci tokom posjete Rusiji kontaktirali institute koji razvijaju tehnologije dvojne namjene – civilne komponente koje se mogu koristiti i u vojne svrhe, uključujući i razvoj nuklearnog oružja. U jednom od pisama, Kalvand je izrazio interes za nabavku tricija, izotopa koji pojačava eksplozivnu moć bojevih glava, a koji podliježe strogim pravilima o neširenju.
Dok Iran negira da razvija nuklearno oružje, pozivajući se na fetvu vrhovnog vođe ajatolaha Hameneija, Zapad bilježi sve više pokušaja iranskih naučnika da iz inostranstva pribave osjetljivu tehnologiju. “Smatramo to oblikom programa nuklearnog naoružanja”, izjavio je David Albright iz Instituta za nauku i međunarodnu sigurnost.
Kalvand, koji tečno govori ruski i doktorirao je u Kijevu, prema navodima, dobio je zadatak od Ministarstva odbrane Irana da organizuje ovu posjetu. Poziv u Rusiju upućen je od strane 78-godišnjeg ruskog naučnika Olega Maslennikova.
U delegaciji su bili i:
Javad Ghasemi, bivši direktor kompanije Paradise Medical Pioneers, koja je sankcionisana zbog veza sa SPND-om. Danas vodi firmu koja opskrbljuje opremu za nuklearnu sigurnost i povezana je s Revolucionarnom gardom.
Rouhollah Azimirad, viši naučnik SPND-a i profesor na Malek Ashtar univerzitetu, također pod evropskim sankcijama. Stručnjak za radijacijsko testiranje.
Soroush Mohtashami, ekspert za neutronske generatore, doktorirao pod mentorstvom Fereydoona Abbasija-Davanija, osnivača SPND-a i bivšeg rukovodioca programa Amad.
Amir Yazdian, 35-godišnji kontraobavještajni oficir, koji je, prema zapadnim zvaničnicima, imao zadatak nadzora i sigurnosti tokom osjetljive misije.
Svi su u Rusiji predstavljeni kao zaposleni u DamavandTecu, kompaniji osnovanoj 2023. godine. Kalvandova supruga, Laleh Heshmati, vodi MKS International, kompaniju pod sankcijama zbog nabavke opreme za balističke projektile.
Delegacija se u Rusiji zadržala četiri dana, tokom kojih su posjetili kompanije Tekhnoekspert i Toriy, povezane s Polyus institutom, koji je dio državnog konglomerata Rostec. Prema ekspertima, posjete ovakvim institucijama moguće su isključivo uz dozvolu FSB-a.
Kompanija Toriy proizvodi ubrzivače elektrona i klystrone, uređaje koji se mogu koristiti za testiranje nuklearnog oružja putem tzv. flash rendgenskih sistema, koji simuliraju eksploziju bez stvarnog detoniranja bojeve glave.
U međuvremenu, Kalvand je poslao pismo ruskoj firmi Ritverc, izražavajući interes za kupovinu tricija, stroncija-90 i nikla-63 – izotopa pod strogom međunarodnom kontrolom. Firma nije odgovorila na upit, a Financial Times nije pronašao dokaze da je do isporuke došlo.
“Tritij automatski znači oružje”, rekao je William Alberque, bivši šef NATO-vog centra za neširenje. Iako ima civilnu primjenu, njegovo traženje iz vojnih izvora smatra se ozbiljnim upozorenjem. “Zabrinjavajuće je da takvi ljudi mogu imati ovakve sastanke u Rusiji”, izjavio je Pranay Vaddi, bivši viši direktor za neširenje u Vijeću za nacionalnu sigurnost SAD-a.
SPND je, navodi se, godinama koristio prikrivene metode i dvosmislene opise kako bi zaobišao izvozne kontrole. Prema Albrightu, posjeta delegacije mogla je biti usmjerena ka nabavci tehnologije za testiranje implozijskog mehanizma nuklearnog oružja.
Iako Iran i Rusija sarađuju u civilnom nuklearnom sektoru, pojedini stručnjaci smatraju da bi rat u Ukrajini mogao oslabiti ruski otpor prema neširenju.
U junu su izraelske snage dva puta pogodile, kako tvrde, sjedište SPND-ovog nuklearnog programa. Poginulo je najmanje jedanaest naučnika, uključujući Fereydoona Abbasija-Davanija, kojeg je Izrael godinama pokušavao eliminisati. Prema izraelskim izvorima, on je bio ključan za prenošenje znanja mlađim generacijama naučnika.
“Izrael ne može potpuno uništiti iranski nuklearni program”, rekla je Nicole Grajewski iz Carnegie instituta. “Iran je već regrutovao nove naučnike koji nastavljaju rad.” Mjesec dana prije smrti, Abbasi-Davani je izjavio: “Naša snaga leži u našim naučnicima.” To je bila njegova posljednja poruka – čovjeka koji je vjerovao da je baklju već predao nasljednicima.
