Evropa kleknula pred Trumpom: Novi sporazum EU i SAD-a izazvao buru kritika

Kada su se američki predsjednik Donald Trump i predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen rukovali u Trumpovom škotskom golf odmaralištu u nedjelju, nisu samo najavljivali novi trgovinski sporazum - oni su formalizirali ekonomsku i ideološku predaju Evrope. Pristajući na carine od 15 odsto na većinu izvoza u Sjedinjene Američke Države, Evropska unija je kapitulirala pred Trumpovim svjetonazorom s nultom sumom. Time je napustila principe multilateralizma koji su dugo vodili globalnu trgovinu.

Ekonomske posljedice su neposredne i ozbiljne. Evropski izvoznici sada se suočavaju s carinama gotovo deset puta većim od prethodnog prosjeka ponderiranog trgovinom od 1,6 odsto. Samo Volkswagen je prijavio 1,3 milijarde eura (1,5 milijardi dolara) štete zbog viših američkih carina.

Ali sama carinska stopa je samo dio problema. Prava šteta leži u onome što je EU pristala platiti za “privilegiju” održavanja pristupa američkom tržištu: obavezu da kupi 750 milijardi dolara vrijednu američku energiju tokom tri godine i da investira dodatnih 600 milijardi dolara u američku ekonomiju.

Ovi zapanjujući iznosi će neminovno preusmjeriti resurse od evropskog razvoja i inovacija, istovremeno legitimizirajući bilateralnu prisilu nad multilateralnim, na pravilima zasnovanim sistemom Svjetske trgovinske organizacije. Kao što su kritičari s pravom istakli, ovaj masovni odliv dolazi direktno na štetu domaćih investicija.

Predaju EU posebno zabrinjavajućom čini to koliko je bila nepotrebna. Kao najveći ekonomski partner Amerike, sa skoro jedan bilion dolara godišnje trgovine, EU ima značajan uticaj. Dok SAD imaju robni deficit sa EU od 235,6 milijardi dolara, deficit usluga evropskog bloka sa SAD-om od 148 milijardi eura nudio je jasne puteve za odmazdu, od digitalnih poreza do ograničenja za američke tehnološke gigante.

Sedmicama ranije, predviđajući zastoj, evropski kreatori politike pripremili su kontracarine usmjerene na američku robu u vrijednosti od 93 milijarde eura. Ali EU je imala mnogo moćnije oružje na raspolaganju. Njen Instrument protiv prisile ACI, naprimjer, mogao je zabraniti američkim kompanijama da učestvuju u vladinim ugovorima, opozvati prava intelektualnog vlasništva i nametnuti šira trgovinska ograničenja. Ipak, nacionalni lideri, bojeći se Trumpove odmazde i pod pritiskom domaćih industrija koje žele zadržati pristup američkom tržištu, odbili su ovlastiti Von der Leyen da koristi bilo koji od ovih alata, prisiljavajući je da pregovara iz pozicije slabosti.

Kontrast s drugim američkim trgovinskim partnerima ne može biti veći. Kada je Ujedinjeno Kraljevstvo u maju kod Trumpa osiguralo carinsku stopu od 10 odsto, evropski lideri su izrazili zabrinutost zbog prihvatanja sličnih uslova. Sada carine od 15 odsto na izvoz EU pozdravljaju kao diplomatski proboj. Neugodna istina je da je Britanija, djelujući sama, ispregovarala bolje uslove od EU u cjelini.

Ovaj neuspjeh otkriva fundamentalnu slabost evropskog upravljanja. Bez pravog sistema upravljanja na nivou cijele EU, blok ostaje nesposoban da prevede konkurentske nacionalne agende u jedinstven stav. S obzirom na to da je Von der Leyen ograničena time što su države članice davale prioritet uskim domaćim interesima nad evropskom kohezijom, rezultat je bio sporazum koji ne zadovoljava nikoga osim Trumpa i koji Evropu zaključava u stanje strukturirane zavisnosti.

Neuspjeh EU da se suprotstavi Trumpu posebno je zabrinjavajući s obzirom na njen deklarirani cilj postizanja strateške autonomije. Neki bi mogli tvrditi da sporazum - tehnički ne formalni trgovinski sporazum, već skup izjava koje ocrtavaju tekući proces pregovora - kupuje vrijeme. Umirujući Trumpa, tvrdi se, Komisija je održala transatlantske veze, a istovremeno stvorila prostor za buduća izuzeća.

Ali ako bi ovo zaista bila strategija kupovine vremena, očekivali bismo da EU poduzme konkretne korake za unapređenje strateške autonomije: povećanjem potrošnje na odbranu, ubrzanjem diverzifikacije lanca snabdijevanja i ulaganjem u sposobnosti odmazde. Umjesto toga, nakon godina obećanja da će smanjiti oslanjanje na strane sile, lideri EU odlučili su zamijeniti ruski uvoz energije američkim zalihama i obavezati se na masovnu kupovinu američke vojne opreme.

Podređenost Evrope odražava i pojačava ovisnost kontinenta o američkoj moći. Decenijama evropske zemlje nisu uspjele ispuniti ciljeve NATO-a u pogledu potrošnje na odbranu, zadovoljavajući se skrivanjem pod američkim nuklearnim kišobranom. Sada se ista ta poslušnost odvija na ekonomskom frontu, jer EU suočena s Trumpovom taktikom pritiska pokazuje da nije u stanju da iskoristi svoju kolektivnu težinu. Ova vojna i ekonomska zavisnost stvorila je strukturni disbalans koji se proteže na odbranu, trgovinu i energetiku, ostavljajući Evropu u stanju permanentne vazalizacije.

Trumpova sposobnost da izvuče velike ekonomske ustupke i obaveze u pogledu potrošnje na odbranu pokazuje koliko efikasno SAD mogu iskoristiti evropske sigurnosne strahove kao oružje kako bi ostvarile šire geopolitičke ciljeve. Obećanja o investicijama od 600 milijardi dolara, od kojih je većina namijenjena kupovini vojne opreme, prisiljavaju Evropu da subvencionira američke izvođače radova u oblasti odbrane, dok istovremeno potkopavaju vlastitu industrijsku bazu.

Popuštajući Trumpovim zahtjevima, EU je propustila rijetku priliku da pokaže da se velika tržišta ne mogu zastrašivati. Umjesto da postavi snažan presedan za druge regije koje se suočavaju s američkim ekonomskim pritiskom, ona je potvrdila Trumpov transakcijski pristup, ohrabrujući ne samo buduće američke administracije već i druge globalne sile koje žele trgovinu pretvoriti u instrument geopolitičke prisile.

Iako je neposredna kriza možda prošla, dugoročna šteta po kredibilitet i autonomiju EU bit će dugotrajna. Široko rasprostranjena percepcija da se Evropa predaje bez otpora nesumnjivo će izazvati daljnje izazove za evropske interese.

Umjesto pokušaja prebacivanja krivice na Von der Leyen, države članice EU moraju se zapitati da li je izbjegavanje trgovinskog rata vrijedilo napuštanja temeljne evropske posvećenosti multilateralizmu i odricanja od bilo kakvog kredibilnog puta ka strateškoj autonomiji. Sve dok evropski lideri ne pronađu hrabrost da prekinu ciklus zavisnosti osnaživanjem institucija EU da odlučno djeluju protiv vanjske prisile, ove ponižavajuće kapitulacije će se samo množiti, svodeći kontinent na prosperitetni, ali nemoćni dodatak američkog carstva.

(Autor je profesor prava Evropske unije na HEC Paris i gostujući profesor na College of Europe u Brugesu i Natolinu)