Plate će u RS-u rasti, ali ne zna se kada: Novi sistem izazvao mnogo polemike
Savez sindikata RS-a predstavio je novi sistem plata u Republici Srpskoj koji je izazvao mnogo polemike u javnosti i među stručnjacima. Na dokumentu je, kako je saopšteno, radio tim stručnih mladih ljudi pomenutog saveza, uz podršku eksternih stručnjaka iz oblasti ekonomije.
Minimum prava
U Republici Srpskoj od 2016. godine ne postoji ni opšti kolektivni ugovor, ni posebni kolektivni ugovori u privrednim djelatnostima. Kolektivni ugovori treba da urede plate i primanja radnika. Svaki treći radnik prima najnižu platu, a nju bi trebalo da prima tek oko pet odsto nekvalifikovanih radnika (oko 12.000 NK radnika). Od ovih 12.000 NK radnika, njih oko 3.000 radi u javnom sektoru (obrazovanje, zdravstvo, uprava, pravosuđe, policija), a ostalih 9.000 radi u privrednim, proizvodnim i uslužnim djelatnostima.
Iako Ustav RS-a i Zakon o radu RS-a propisuju da svako po osnovu rada ima pravo na platu (odnosno zaradu) u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom, u praksi to nije slučaj. Utvrđivanje iznosa plate (osim iznosa najniže plate) nije precizno definisano zakonom i poslodavci, smatraju u Savezu sindikata, koriste tu situaciju i kroz interne akte, pravilnike o radu ili odluke utvrđuju iznos plate.
Najniža neto plata u Republici Srpskoj u 2024. iznosi 900 KM i za 200 KM je veća u odnosu na 2023. godinu. Ona predstavlja zaštitnu kategoriju za radnike bez kvalifikacija, znači samo za NK radnike. Zakonska obaveza poslodavaca je da na najnižu platu obračuna minuli rad, noćni rad, prekovremeni rad. To znači da NK radnik sa, na primjer, deset godina radnog staža treba da primi najmanje 925 KM neto plate, radnik sa 20 godina 949 KM, radnik sa 30 godina 974 KM, a radnik sa 40 godina radnog staža najmanje 998 KM neto plate.
Podaci APIF-a govore da su privredni subjekti u 2023. godini ostvarili dobit najmanje u iznosu od oko 3,5 milijardi KM, što je za oko 719 miliona KM više nego u 2022. godini. U odnosu na 2020, privrednici su gotovo udvostručili dobit i veća je za oko 1,6 milijardi KM.
- Zloupotrebu najniže plate u Srpskoj potvrđuju i zvanični podaci Poreske uprave Republike Srpske da je u martu 2024. godine neto platu do 1.000 KM primilo 91.211 radnika (ili 31,02 odsto), dok je platu do republičkog prosjeka primilo 188.278 radnika ili njih oko 64% (gotovo dvije trećine radnika). Suština novog sistema plata je uređenje minimuma elementarnih prava vrednovanja rada, kažu u Savezu sindikata.
Pare i problemi
Ipak, čini se da sa poslodavcima stvari neće ići ni tako lako, ni tako glatko. Bivši predsjednik Unije Udruženja poslodavaca RS-a i vlasnik Krajina klasa Saša Trivić kaže kako bi bio srećan da se plan Saveza sindikata realizuje, ali sumnja da će do toga doći.
- Realno stanje kaže da je to neostvarivo. Potrebne su dvije milijarde maraka za takvo povećanje plata. Tražićemo od Saveza sindikata da taj dokument uputi Ekonomsko-socijalnom savjetu RS-a. Neka Vlada analizira taj dokument i neka Vlada kaže da li ima pare za to ili ne. Problem postoji, ali nisam siguran da postoje pare za njegovo uklanjanje. Kao što nisam siguran da bilo ko može uređivati iznose plata u privatnim preduzećima na taj način, rekao je Trivić.
