NATO nije samo vojska: Kako Alijansa brani demokratiju u što je i BiH mogla da se uvjeri
Tokom ovog projekta najčešće smo o NATO-alijansi govorili kao političko-vojnom savezu u kojem smo se prvenstveno bavili vojnim pitanjima. Čak i kada smo govorili o političkoj komponenti, naglašavali smo civilnu kontrolu nad oružanim snagama kao osnovnim principom u samoj strukturi ove organizacije, a nismo se detaljnije bavili šta politička komponenta sadrži.
Temeljna prava
Međutim, NATO je mnogo više od toga da bude tretiran samo kao vojna organizacija pod političkom kontrolom. Bosna i Hercegovina je mogla u to i sama da se uvjeri kroz program reformi, dokument koji bi svake godine trebalo da njene vlasti predaju Alijansi, kao dio procesa Partnerstvo za mir.
U okviru programa reformi, najveći dio reformi, mjera, obaveza, planiranih aktivnosti i usklađivanja sa Alijansom odnosi se na političko-ekonomska pitanja, kao i pitanja koja se odnose na vladavinu prava, što na praktičan način govori o tome koliko je nevojni dio NATO-obaveza bitan na putu ka punopravnom članstvu, koje, kako smo više puta ponovili, kao obaveza stoji u Zakonu o odbrani BiH, usvojenom od političkih stranaka iz oba entiteta.
Prvo poglavlje u ovom dokumentu, koji je BiH pripremila u martu, odnosi se na politička i ekonomska pitanja, a prvih nekoliko poglavlja odnosi se na saradnju s NATO-om, EU, zemljama regiona, kao i s međunarodnim ekonomskim institucijama. U okviru poglavlja o unutrašnjim pitanjima govori se o ljudskim pravima, saradnji s civilnim društvom, nauci, zaštiti prirode i drugim sličnim temama.
Samo drugo poglavlje direktno se odnosi na odbrambena i bezbjednosna pitanja, dok se treće poglavlje bavi pitanjima državnih resursa, četvrto bezbjednosnim, a peto pravnim pitanjima. Osnovni razlog za tu činjenicu je to da je smisao postojanja NATO-a ne da bude vojno aktivan nego da zaštiti način života koji praktikuju zapadne demokratije.
U vremenima kada nema vojnih kriza, NATO se najčešće bavi pitanjima poput sajber-sigurnosti, energetike, pa i promocije demokratije i vladavine prava – dakle, svim onim temama koje su važne za svakodnevni život. Time se pokazuje da NATO nije sam sebi svrha nego služi kao bezbjednosna ekstenzija vrijednosnog sistema zemalja članica.
Uostalom, u samim osnivačkim aktima Alijanse jasno je istaknuto da NATO nije formiran samo da brani teritoriju već i vrijednosti koje se odnose na temeljna prava.
Ova komponenta nije nimalo slučajna, jer u vremenu kada je NATO formiran, glavni neprijatelj je bio Sovjetski savez, čiji je politički sistem bio zasnovan na vladavini jedne partije, planskoj ekonomiji i potčinjavanju stanovništva volji jedne partije i jednog lidera.
NATO-zemlje, predvođene SAD-om, suštinu slobode kako je vidi Zapad temelje na ekonomskim slobodama, odnosno mogućnosti da od ekonomskog prosperiteta imaju koristi svi, a da moć ne završi u rukama jedne stranke ili jednog pojedinca.
I nakon raspada Sovjetskog saveza, NATO je nastavio s promovisanjem demokratije i ljudskih prava. Od svih članica koje su se pridružile Alijansi nakon 90-ih ove oblasti su bile osnovni uslov za učlanjenje. Sve zemlje koje su ušle u Alijasu morale su eksplicitno demonstrirati posvećenost demokratiji.
Mirovne misije
Osim ovoga, NATO je kreirao diplomatska partnerstva s više od 40 zemalja svijeta, među kojima su i BiH i Srbija.
Osim Partnerstva za mir, u kojem participiraju sve zemlje regiona koje nisu u NATO-u, NATO ima diplomatska partnerstva sa zemljama Bliskog istoka, Mediterana i sjeverne Afrike, dok se kroz Istanbulsku saradnju provodi politička inicijativa s zemljama Golfskog zaljeva.
Nakon početka proširene ruske invazije na Ukrajinu u februaru 2024. godine, NATO je proširio i političke veze sa zemljama Pacifika, poput Australije, Japana, Južne Koreje i Novog Zelanda.
Kroz svoj uticaj, NATO oblikuje globalne norme o kolektivnoj bezbjednosti, najčešće kroz mirovne misije, poput mirovnih snaga koje pomažu Afričkoj uniji.
Iako je današnji svijet pun neizvjesnosti i možda čak predstavlja kraj vrjednsonog sistema zasnovanog na svijetu poslije Drugog svjetskog rata, NATO je organizacija koja ima mogućnost da na događaje utiče tako da osnovne vrijednosti koje su važile poslije Drugog svjetskog rata prežive i u 21. vijeku.
.
