EU(RO)FORIJA: EURO 1992 - Jugoslavija se raspala u krvi, Danska osvojila historijski naslov

Serijal EU(RO)FORIJA nastavljamo pričom o Evropskom prvenstvu 1992. godine u Švedskoj, koje je održano nakon pada Istočnog bloka. Sve tekstove iz serijala EU(RO)FORIJA čitajte OVDJE.

Nedugo nakon održavanja Evropskog prvenstva u Njemačkoj, tačnije 16. decembra 1988. godine, Izvršni odbor UEFA odabrao je Švedsku za organizatora Evropskog prvenstva 1992. godine. Švedska kandidatura pobijedila je špansku, ne nužno zbog boljih uslova za održavanje prvenstva, nego zbog činjenice da je Španija 1982. godine organizovala Svjetsko prvenstvo, a da je u godini kada je trebalo biti održano novo Evropsko prvenstvo već dobila organizaciju EXPO sajma u Sevilji te Olimpijskih igara u Barseloni.

Malo je ko mislio te 1988. godine, kada je prvenstvo dodijeljeno, da će evropski kontinent u vrijeme održavanja istog izgledati drastično drugačije, da više neće postojati Željezna zavjesa i da će nastati mnoštvo novih republika, a da će pojedini narodi, poput Bosanaca i Hercegovaca, svoju slobodu platiti krvlju i životima desetina hiljada ljudi.

Pad Istočnog bloka

Sve je počelo padom Berlinskog zida i ujedinjenjem Njemačke koje je okončano 3. oktobra 1990. godine, kada je Evropa praktično ostala bez jedne zemlje. U junu naredne godine, Slovenija i Hrvatska su se otcijepile od Jugoslavije, a već u septembru iste godine otcijepila se i Makedonija. Do kraja godine, zvanično je prestao postojati Sovjetski Savez i formirane su nove države Armenija, Azerbejdžan, Bjelorusija, Estonija, Gruzija, Kazahstan, Kirgistan, Latvija, Litvanija, Moldavija, Rusija, Tadžikistan, Turkmenistan, Ukrajina i Uzbekistan. Nisu sve bile nove evropske republike, ali su sve bile dio novog svijeta, koji je nastao raspadom najveće zemlje svijeta.

U godini održavanja Evropskog prvenstva, Bosna i Hercegovina se otcijepila od Jugoslavije, započeo je krvavi rat, a do kraja godine došlo je i do mirne disolucije Čehoslovačke. U samo tri godine, kontinent je dobio potpuno drugačiju sliku od one koja je preovladavala od okončanja Drugog svjetskog rata dotad, a pošto se u ovom serijalu (uglavnom) bavimo fudbalom, ovaj put ćemo govoriti samo o promjenama s kojima se susreo fuddbal.

Sam turnir u Švedskoj nije mogao tek tako mijenjati sistem, jer se Švedska spremala za prvenstvo sa osam reprezentacija i nije bilo potrebe za drastičnim promjenama sistema. Žrijeb kvalifikacijskih grupa održan je u februaru 1990. godine, a selekcije Zapadne i Istočne Njemačke su trebale igrati u istoj grupi. Međutim, do početka istih se zemlja ujedinila, pa je najjednostavniji način bio da se grupa jednostavno odigra bez Istočne Njemačke.

Prvi put su se u kvaliikacijama našle reprezentacije Farskih Ostrva i San Marina, a sve selekcije su bile podijeljene u pet jakosnih skupina, prve četiri imale su po sedam reprezentacija, a posljednja šest. Od sedam nosilaca grupa, Italija je podbacila i završila iza Sovjetskog Saveza, Španija je završila iza sjajne Francuske i Čehoslovačke, a Škotska i Švicarska su završile ispred nosioca Rumunije.

Pored Sovjetskog Saveza, Francuske i Škotske, svoje grupe osvojile su još i reprezentacije Njemačke, Engleske i aktuelnog evropskog prvaka Nizozemske, te Jugoslavije, koja je kvalifikacije okončala ispred Danske. Ipak, rat u Jugoslaviji koji je već uveliko bjesnio donio je nakon dugo promišljanja odluku UEFA da Jugoslaviju diskvalifikuje, a njeno mjesto na turniru da Danskoj.

Raspao se do turnira i Sovjetski Savez, ali je ipak nastupio na turniru, doduše pod drugačijim nazivom. Zajednicu Nezavisnih Država koja je igrala umjesto Sovjetskog Saveza činili su Rusija, Ukrajina, Bjelorusija, Kazahstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan, Armenija, Azerbejdžan, Moldavija i Tadžikistan. Estonija, Latvija, Litvanija i Gruzija nisu bile dio ove zajednice, s tim da je Gruzija dala jednog reprezentativca.

Selektor Jugoslavije Ivica Osim podnio je u Beogradu ostavku krajem maja 1992. godine uz onaj čuveni citat, a Jugoslavija je bila jedan od favorita za osvajanje naslova nakon sjajnog nastupa u Italiji na Svjetskom prvenstvu 1990. godine. Tada već nepostojeća zemlja je zvanično suspendovana sa Evropskog prvenstva na temelju Rezolucije 757 Vijeća sigurnosti UN, koja je izglasana 30. maja 1992. godine, samo desetak dana prije početka turnira. Iako su tada već počinjeni brojni zločini, UEFA nije reagovala brzo kako je recimo reagovala u odnosu na Rusiju nakon njene agresije na Ukrajinu 2022. godine. Nije tada UEFA smjela suspendovati ni Sovjetski Savez, iako su postojale pretpostavke da se takvo nešto uradi. Baš kao što sada ne smiju ni FIFA ni UEFA da pokažu da stoje iza svojih riječi i suspenduju Izrael. Umjesto toga, gomila ljigavaca u odijelima iz svih dijelova Evrope i svijeta ubjeđuje nas kroz različite pokušaje mentalne gimnastike da ne trebamo vjerovati svojim očima da Izrael čini genocid.

Dok su naši sugrađani pljačkani, odvođeni u logore i ubijani, u Švedskoj je započeo deveti turnir Evropskog prvenstva. Jednu grupu su činile Švedska, Danska, Francuska i Engleska, a drugu Nizozemska, Škotska, Sovjetski Savez pod drugim imenom i Njemačka. Sovjetski Savez i Njemačka su šesti put igrali Evropsko prvenstvo i još malo su dijelili taj rekord, dok je Njemačka nastavila niz uzastopnih učešća na prvenstvima koji traje do danas. Učešće Škotske i Švedske podiglo je ukupan broj selekcija koje su dotad učestvovale na turnirima Evropskog prvenstva na njih 18, a ovaj se broj nastavio povećavati na narednim prvenstvima zbog ekspanzije broja učesnika.

Švedska je turnir organizovala na samo četiri stadiona, Ullevi u Geteborgu, Rasunda u Štokholmu, Malmo stadion u Malmou, te Idrottsparken u Norrkopingu, čiji je kapacitet bio samo 23 hiljade gledalaca.

Turnir je otvoren remijem Švedske i Francuske na stadionu Rasunda, koji nije bio ispunjen ni do tri četvrtine ukupnog kapaciteta. I Danska i Engleska su podijelile bodove u prvom kolu, a u drugom su remizirale i Francuska i Engleska, da bi Švedska pobijedila Dansku i stigla na prag plasmana u polufinale.

Preokretom u posljednjem kolu, Švedska dobija Englesku i osvaja prvo mjesto, dok Danska sa identičnih 2:1 pobjeđuje Francusku, te tako Skandinavija dobija dva učesnika polufinala Evropskog prvenstva na turniru organizovanom u jednoj od njenih zemalja.

Druga grupa ipak je bila osjetno jača, barem na papiru. Nizozemci su pobjedom nad Škotskom krenuli u odbranu naslova, dok je Njemačka pogotkom u posljednjim minutama spasila bod protiv Sovjetskog Saveza. Potom su Nijemci savladali Škotsku, dok su Sovjetski Savez i Nizozemska remizirali, da bi u posljednjem kolu Nizozemska rutinski savladala Njemačku i omogućila Sovjetskom Savezu da ode u polufinale eventualnom pobjedom nad Škotskom. Ne samo da Sovjeti nisu pobijedili, nego su pregaženi sa 3:0, pa su Nizozemska i Njemačka postali polufinalisti turnira.

Prvo polufinale odigrano 21. juna donijelo je pobjedu Njemačke od 3:2 nad Švedskom, a iako rezultat to baš ne i sugerišu, bila je ovo rutinska pobjeda tadašnjih svjetskih prvaka nad Švedskom koja je u rezultatskom zaostatku bila od 11. minute i nije se nikad vratila u meč. Drugo polufinale, ono koje je ipak bilo uzbudljivije, spojilo je apsolutnog favorita Nizozemsku sa autsajderima Dancima, koji su pokupili simpatije jer su igrali dobro iako se nisu praktično ni kvalifikovali na turnir.

Pogocima Henrika Larsena, čije ime neodoljivo podsjeća na legenedu švedskog fudbala, ali se, naravno, ne radi o istom igraču, Danci su dva puta vodili. Prvi put je poravnanje nizozemcima donio Dennis Bergkamp, a drugi put Riijkard u 86. minuti. Pobjednika nije bilo ni nakon produžetaka, pa su tako penali odlučivali o drugom putniku u finale. Nizozemska bi bila favorit protiv Njemačke da je prošla dalje, jer je u prvom međusobnom duelu pokazala da je bolja ekipa. Ipak, revanš na kraju nismo ni vidjeli, jer je nizozemski heroj sa prethodnog turnira Marco van Basten u drugoj seriji promašio, te su Danci, koji su pogodili svih pet puta otišli u finale.

Njemačka ponovo razočarala

Naravno, i Njemačka je bila favorit protiv Danske, kojoj je turnir zapravo poslužio za ono za što su drugim ekipama učesnicama služile pripreme, jer su Danci svega deset dana prije istog saznali da će na njemu uopšte učestvovati. Stoga ne iznenađuje da su Nijemci bili bolji od prve minute i da je Peter Schmeichel činio čuda kako bi svoju selekciju ostavio u igri u prvih petnaestak minuta utakmice. Ipak, sreća se Dancima osmjehnula u 18. minuti, kada je John Jensen pogodio na asistenciju Flemminga Povlsena, donijevši Dancima prednost u rezultatskom i mnogo više u psihološkom smislu. Selektor Njemačke Berti Vogts kasnije je tvrdio da je njegove igrače nakon primljenog gola uhvatio sindrom bezglave kokoši i da su trčali okolo bez da do njih dopiru njegove instrukcije, te da Njemačkoj spasa nije bilo.

Do kraja meča, promašili su Nijemci još nekoliko dobrih šansi, prije nego je Kim Vilfort u 78. minuti postavio konačnih 2:0 i potvrdio osvajanje prvog naslova evropskog prvaka za Dansku. Selektor Danske Richard Moller Nielsen nije bio omiljena figura u svojoj zemlji uoči turnira, Michael Laudrupu zbog njega nije igrao za reprezentaciju i nije bio dijelom historijskog uspjeha, ali i pored toga, Nielsen je Danskoj donio još jedan naslov, onaj sa Kupa Konfederacija, koji je osvojen 1995. godine.

Pored dva naslova evropskog prvaka, Njemačka je sada imala i dva poraza u finalima, a njeno čekanje na novi evropski naslov polako je prešlo na više od deceniju, no uskoro je prekinuto. Danska nikad više nije bila u stanju ostvariti ni približno dobre rezultate kao na ovom turniru, a neki od jugonostalgičara se i danas pitaju šta bi bilo kad bi bilo...

Titulu najboljeg strijelca turnira u Švedskoj podijelila su čak četiri igrača sa po tri postignuta gola; Henrik Larsen iz Danske, Nijemac Karl-Heinz Riedle, Nizozemac Dennis Bergkamp te Šved Tomas Brolin. U tim turnira su uvršteni Peter Schmeichel, odbranu su činili Francuzi Jocelyn Angloma i Laurent Blanc te Nijemci Andreas Brehme i Jürgen Kohler. U vezni red su smješteni Brian Laudrup, Nijemci Stefan Effenberg i Thomas Hassler te Ruud Gullit, dok su napad činili Dennis Bergkamp i Marco van Basten.

Danski trijumf na Evropskom prvenstvu u Švedskoj uslovljen jugoslovenskom (prvenstveno bosanskohercegovačkom) tragedijom dao je pozitivniju notu ovom turniru, koji ničim nije bio spektakularan ni pretjerano kvalitetan, a čak ni finale nije privuklo dovoljno publike da stadion bude ispunjen do kraja. Tako je ovim turnirom spuštena zavjesa na jedan specifičan historijski momenat Evrope, a turnir je bio baš u takvom tonu u kakvom je bila i ondašnja Evropa.