EU(RO)FORIJA: EURO 1968 - Novčić i sreća na strani Italije, ponajbolja generacija Jugoslavije nije nagrađena
Italija postala prvak Evrope
U četvrtom dijelu serijala EU(RO)FORIJA, napravit ćemo retrospektivu trećeg turnira Evropskog prvenstva, koji je održan 1968. godine u Italiji. Sve tekstove iz serijala EU(RO)FORIJA čitajte OVDJE.
Nakon dva vrlo politički nabijena turnira Evropskog prvenstva, koji su pored toga neupitno ponudili i kvalitetan fudbal, toliko kvalitetan da je redovno održavanje samog turnira postalo neupitno, krenulo se polako i sa pripremama za Evropsko prvenstvo 1968. godine.
Od 33 tadašnje članice UEFA, interes za učešće na takmičenju izrazile su baš sve osim Islanda i Malte, koje nisu u to vrijeme ni imale stabilne nacionalne timove u kontinuitetu. Sve ostale selekcije, uključujući Njemačku i Škotsku, jedine dvije snažnije reprezentacije koje su odbile učešće na oba prva Evropska prvenstva, odlučile su ovaj put biti dio turnira.
S obzirom na veliki interes selekcija širom kontinenta, promijenjen je i sistem takmičenja, i turnir je preimenovan. Prvi put otkad postoji Evropsko prvenstvo, zvanično je završni turnir razdvojen od kvalifikacija, i kvalifikacije su dobile baš takvo ime dok je, ranije poznat kao UEFA Kup nacija, završni turnir dobio ime Evropsko prvenstvo.
Promijenjen je i sam format kvalifikacija, što su omogućile promjene u kalendaru takmičenja na kontinentu, pa je stvoreno više prostora za odigravanje pravih kvalifikacionih grupa, doduše mnogo manje brojnih nego su današnje.
Selekcije učesnice kvalifikacija podijeljene su u osam grupa, sedam sa po četiri i jednu sa tri reprezentacije, a pobjednici grupa dobili su mjesto u takozvanom četvrtfinalu Evropskog prvenstva, nečemu što bismo danas zvali baražom. Četiri pobjednika četvrtfinalnih duela onda su postali učesnicima završnog turnira, a kao i ranijih godina, domaćin turnira se birao tek pošto je postalo poznato ko su njegovi učesnici. Sam sistem takmičenja završnog turnira nije promijenjen.
Kako je Albanija pomogla Jugoslaviji?
Zapadna Njemačka, u to vrijeme bez ikakve dileme istinska velesila, koja je 1954. godine postala svjetski prvak, a 1966. godine je pokradena u finalu Svjetskog prvenstva protiv Engleske, imala je tu sreću da bude smještena u jedinu grupu koja je imala tri selekcije. Istovremeno, imala je i tu nesreću da jedna od tri selekcije bude reprezentacija Jugoslavije, koja je ponovo imala nevjerovatno talentovanu generaciju.
Međutim, na kraju će se pokazati da pravu nesreću Njemačkoj nije predstavljala Jugoslavija, već treća selekcija u ovoj grupi, reprezentacija Albanije, koja je od samog žrijeba bila klasični autsajder, a njena se uloga autsajdera samo potvrdila nakon teškog poraza na otvorenju kvalifikacija od Njemačke sa 6:0, u utakmici u kojoj je legendarni Gerd Muller postigao četiri gola.
Jugoslavija je potom minimalno pobijedila Njemačku, a onda je slavila i u Albaniji, nakon čega je došla rutinska pobjeda Njemačke nad Jugoslavijom od 3:1. Potom su Jugosloveni savladali Albance sa 4:0, ali je tabela uoči posljednje utakmice kvalifikacija izgledala nemilosrdno za jugoslovenski tim. Sa gol razlikom od 9:2, naspram jugoslovenskih 8:3, Njemačku je bilo kakva pobjeda u Albaniji vodila u četvrtfinale. Ipak, 17. decembra 1967. godine, Nijemci su pognutih glava napustili stadion Qemal Stafa u Tirani. Nisu ni domaćini imali previše razloga da slave, mada je svakako bilo za njih lijepo što su remijem od 0:0 osvojili prvi bod u kvalifikacijama. Pravo slavlje je nastalo od Vardara do Triglava, jer je Jugoslaviji ovim remijem rezervisano mjesto među osam najboljih reprezentacija kontinenta.
Tamo su se, manje ili više rutinski, pored Jugoslavije našli još i Španija, Bugarska, Sovjetski Savez, Mađarska, posebno ubjedljiva Italija, Francuska te aktuelni svjetski prvak Engleska. Interesantno, kompletna jedna kvalifikaciona grupa je zapravo predstavljala Veliku Britaniju, jer su pored Engleske u njoj bili još i Škotska, Sjeverna Irska i Vels.
Italija je u četvrtfinalu uz dosta muke izbacila moćnu Bugarsku, Sovjetski Savez je preokrenuo poraz od 2:0 u Mađarskoj u revanšu, dok je Engleska uspješno zaustavila Španiju u odbrani njene evropske titule. Ipak, najuvjerljivija je bila Jugoslavija, koja je sa ukupnih 6:2 pregazila Francusku.
Italija je odabrana za domaćina završnog turnira i, kako je praksa tadašnjih evropskih prvenstava pokazala, prvog favorita za osvajanje naslova, jer su domaćini na turnirima u to vrijeme imali ogromnu prednost u odnosu na rivale.
Pismo ili glava?
Još je jednu stvar koja se tiče početaka velikih takmičenja potrebno istaći u prvi plan, koja danas djeluje potpuno nadrealno. Bacanje novčića je odlučivalo u slučaju da se pobjednik ne dobije ni nakon produžetaka.
Napuljski stadion San Paolo bio je 5. juna 1968. godine krcat i blizu 70 hiljada duša je došlo da vidi Italiju u duelu sa Sovjetskim Savezom, u prvoj polufinalnoj utakmici Evropskog prvenstva. Sovjetski Savez je Italiju eliminisao u četvrtfinalu prethodnog Evropskog prvenstva, a potom i u grupi na Svjetskom prvenstvu 1966. godine.
Pred domaćom publikom, Italija je ipak izborila remi, ili da budemo do kraja objektivni, niti jedan tim nije zaslužio više od tih 0:0, što je bio rezultat nakon produžetaka. Pobjednik se ipak nekako morao odabrati, a pobjednik su, zahvaljujući bacanju novčića, bili Italijani. Da li bi u istoj postavci stvari, ali da se, primjera radi, meč igrao u Moskvi, i da je okončan sa 0:0, pobjednici u bacanju novčića bili Sovjeti, vjerovatno nikad nećemo saznati. Cinizam koji progovara iz nas neupitno upućuje na baš takav ishod u ovoj imaginarnoj situaciji. Doduše, niko se nije nikada dovoljno studiozno pozabavio uticajem domaćeg ili gostujućeg terena na bacanje novčića. Možda šanse nisu 50-50 kao u neutralnim uslovima, možda ih publika odvlači ka dvotrećinskim ili tročetvrtinskim u korist domaćina, a možda su, ako se tome doda i da je domaćin organizator turnira, i to jako velikog, šanse onda gotovo stopostotne? Možda.
Italija je tako na svom debitantskom nastupu na Evropskom prvenstvu u kontrolisanim uslovima stigla do finala, a drugi polufinalni par činili su još jedan debitant, Engleska, te Jugoslavija koja je svoju prvu dozu sreće već ranije iskoristila u onoj čuvenoj utakmici u Tirani između Albanije i Njemačke.
Imala je Jugoslavija sreće i protiv Engleske, jer su Englezi, baš kao i Jugosloveni, promašili nekoliko dobrih šansi prije majstorije jednog od najboljih svjetskih igrača tog vremena Dragana Džajića, koji je pravio istinski haos u zadnjoj liniji svjetskih prvaka, prije nego je u 86. minuti pogodio za vodstvo Jugoslavije, i ispostavit će se do kraja, i njen plasman u drugo finale u historiji. Utakmica je odigrana pred nešto manje od 22 hiljade gledalaca u Firenci, u atmosferi koja je ipak bila skromnija od one u kojoj su svoj meč odigrali Italija i Sovjetski Savez.
Inače, Jugoslaviju je kao kapiten u to vrijeme predvodio Čapljinac Mirsad Fazlagić, koji je ujedno i legenda FK Sarajevo, a godinu dana ranije sa Bordo timom je postao i prvak Jugoslavije. Pored njega, u timu su bili i golman Ilija Pantelić rođen u Kozici kod Sanskog Mosta, legenda Željezničara Ivica Osim, legende Sarajeva Vahidin Musemić i Boško Antić, te Prijedorčanin Idriz Hošić. Selektor Jugoslavije bio je Rajko Mitić.
I Evropsko prvenstvo 1968. godine imalo je utakmicu za treće mjesto, no za razliku od prethodnih turnira na kojima ovakve utakmice nije gledao gotovo niko, rimski Olimpico je bio krcat tog 8. juna, a zvanično je na stadionu bilo 68817 gledalaca. Međutim, razlog je bio jednostavan. Utakmica za treće mjesto je zakazana za 18 sati i 45 minuta, a finale za 21 sat i 15 minuta. Istog dana, na istom stadionu. Onaj ko je htio gledati finale, morao je doći na utakmicu za treće mjesto. U prilog tome govori i činjenice da je službeno i na finalnoj utakmici objavljena identična posjeta kao na onoj za treće mjesto.
Tekstovi u ovom serijalu imaju običaj da se razbacuju pojmom “legenda“ jako često, međutim, teško je okarakterisati većinu igrača koje ističemo u prvi plan bilo kakvim drugim, adekvatnijim epitetom. Upravo su dvije legende postigle golove za Englesku u rutinskoj pobjedi nad Sovjetskim Savezom od 2:0, Bobby Charlton i Geoff Hurst. Valjda ih nije potrebno dodatno predstavljati.
Bila je to međutim tek uvertira za samo finale, u kojem je Jugoslavija, sa prosječnom starošću od samo 23 godine, bila vrhunski protivnik Italiji i zasluženo je vodila pogotkom Dragana Džajića iz 39. minute. Tako je bilo sve do 80. minute kada je izjednačenje Italiji donio Angelo Domenghini. Za Jugoslaviju su od prve minute zaigrali Fazlagić i Musemić, dok je na golu stajao Ilija Pantelić. Ivice Osima nije bilo, jer je povrijeđen nakon grubog starta u duelu protiv Engleske i bio je izgubljen za ostatak turnira. Meč je otišao u produžetke, u kojima nije bilo golova, a Jugoslavija je zbog toga imala i još jednu porciju sreće. Nije kao Sovjetski Savez izbačena bacanjem novčića, nego je zakazana nova utakmica, koja se igrala za dva dana na istom stadionu.
Pred 32886 gledalaca, Italija je ovaj put slavila sa 2:0 i nekako se dokopala naslova evropskog prvaka, a u ovoj utakmici je nastupio i Idriz Hošić. Iako je tvrdio da je njegov tim sasvim zasluženo pobijedio drugi meč, legendarni italijanski golman Dino Zoff je priznao da njegova reprezentacija nije zaslužila poravnanje u prvoj utakmici. Slaba je to utjeha bila Jugoslaviji, koja je tako postala jedina reprezentacija uz Sovjetski Savez koja je nastupila na barem dva od prva tri turnira i jedina koja je dva puta igrala finalnu utakmicu (tri puta, ako ćemo biti do kraja pedantni), a ostala je bez naslova evropskog prvaka.
Pored pomenutog Zoffa, za Italiju su igrala još neka velika imena, poput Tarcisia Burgnicha, Sandra Mazzole, Giacinta Facchettija, te najboljeg strijelca u historiji reprezentacije Gigija Rive. Bio je ovo prvi turnir na kojem nije nastupio Lev Yashin, a nijedan sovjetski igrač nije nastupio na sva tri turnira, iako ih je nekoliko igralo na po dva.
Inače, sistemi igre i formacije počeli su već poprimati oblike modernijih, pa su tako Italijani igrali u formaciji 3-5-2, kojoj će još dugo ostati vjerni, dok je Jugoslavija igrala nešto što bi se moglo okarakterisati modernom 4-3-3 formacijom, sa naročito istaknutom modernom ulogom Mirsada Fazlagića kao beka.
Najbolji tim, najbolji strijelac i neobični slučaj Jugoslavije
Najbolji strijelac turnira bio je Dragan Džajić koji je jedini postigao dva gola, a najbolji tim prvenstva činili su Dino Zoff na golu, serija historijskih imena u odbrani – Giacinto Facchetti, Mirsad Fazlagić, Bobby Moore te Albert Shesternyov, Ivica Osim, Angelo Domenghini i Sandro Mazzola u vezi, te Geoff Hurst, Dragan Džajić i Gigi Riva u napadu.
Prekinuta je i tradicija, ako se uopšte može nazvati tradicijom, da Englezi sude finale, pa je tako prvu utakmicu finala sudio Švicarac Gottfried Dienst, a ponovljenu Španac Jose Maria Ortiz de Mendibil.
Italija je postala treći evropski prvak, a njen joj je uspjeh poslužio kao dobar temelj za nastup na narednom Svjetskom prvenstvu, na kojem su Italijani stigli do finala, gdje ih je ubjedljivo porazio možda i najjači Brazil svih vremena.
Iako se u tom momentu činilo da je Jugoslavija svjetska fudbalska velesila i da će joj se prije ili kasnije poklopiti zvijezde te da će osvojiti neki turnir, bio je ovo zapravo zenit jugoslovenskog fudbala, koji nikad više nije bio u stanju ponuditi takve rezultate. Jugoslavija se do kraja svog postojanja plasirala na još samo dva Evropska prvenstva (tri ako računamo i ono na kojem na kraju nije učestvovala jer se zemlja prije njegovog održavanja raspala), a tek je 1990. godine ponovo djelovala kao ekipa koja bi mogla napraviti dobar rezultat. Decenijama prije tog posljednjeg turnira na kojem je nastupila, jugoslovenski su fudbal potresale bespotrebne i neprekidne političke rasprave o tome koliko koji klub i republika daju reprezentativaca. A kada je posljednji jugoslovenski selektor Ivica Osim pokušao raditi po svome, postao je državni neprijatelj broj 1, da bi do kraja pomenutog turnira u Italiji postao heroj države kojoj više nije bilo spasa.
Pred svako novo veliko takmičenje, pojavi se nova grupa mladih novinara negdje u nejugoslovenskom svijetu koja otkrije Jugoslaviju, odnosno otkrije da je nekad postojala Jugoslavija, pa onda počnu razdragano sastavljati idealne timove koje bi reprezentacija Jugoslavije imala u današnje vrijeme da se država nije raspala. Teško je reći kome je prvom naumpala takva ideja, tada je možda bila i originalna, ali danas je toliko otrcana i dosadna da izaziva gađenje. Još je gore zalutati u bespuća komentara na takvim objavama, gdje se pripadnici svih bivših jugoslovenskih naroda takmiče da pod plaštom velike objektivnosti upakuju u idealni sastav Jugoslavije što više sunarodnjaka. Koje li ironije, takvi su u suštini i najveći razlog što Jugoslavija nije imala šansu da opstane, ni kao zemlja ni kao reprezentacija.
