EU(RO)FORIJA: EURO 1964 - Kako je Franco došao na svoje?
Španija - Sovjetski Savez
Serijal EU(RO)FORIJA nastavljamo osvrtom na drugo Evropsko prvenstvo održano 1964. godine u Francovoj Španiji, koja je domaći teren dobro iskoristila za osvajanje prvog naslova u historiji. Sve tekstove iz serijala EU(RO)FORIJA možete čitati OVDJE.
Evropsko prvenstvo 1960. godine nije bilo onoliki uspjeh kolikom se Henri Delaunay nadao dok je decenijama prije početka turnira urgirao za njegovo osnivanje. I pored toga, ovaj je turnir u kontekstu popularnosti napravio sasvim dovoljno da se za naredni, onaj koji je planiran za 1964. godinu, prijavi skoro kompletno članstvo UEFA. Tačnije, od ukupno 33 članice koje je tada UEFA imala, njih je 29 pokazalo interes za učešćem na turniru, a od velikana koji su propustili prethodni turnir poput Zapadne Njemačke, Engleske, Nizozemske, Italije i Belgije, samo su Nijemci ostali uporni u svom uvjerenju da ne žele igrati Evropsko prvenstvo. Nijemci su i tada isticali da se igra previše utakmica i da im u njihovom rasporedu nije povrh svega potreban još jedan turnir. Osim njih, nisu ga igrali još ni Škotska, Finska i Kipar, a UEFA je tako dobila novu glavobolju, ovaj put slatku, jer je trebala pronaći sistem po kojem će sve selekcije igrati još jedan eliminacioni stil turnira.
Rješenje je pronađeno u tome da prethodni osvajač Sovjetski Savez, te Luksemburg i Austrija dobiju direktan put u osminu finala, dok je preostalih 26 selekcija igralo preliminarnu rundu kako bi se odredilo 13 putnika u osminu finala koji bi se pridužili trima ranije spomenutim selekcijama. Grčka je odustala od nastupa nakon što je voljom žrijeba dobila Albaniju, a današnji dirigovani žrijeb svakako bi spriječio mogućnost da se takvi parovi uopšte sretnu, osim možda na samom turniru, kada takve stvari postane nemoguće izbjeći.
Rekordne posjete
Zanimljive su kritike izrečene na račun Sovjetskog Saveza nakon osvajanja prethodnog turnira, da ga je osvojio jer velike zapadne selekcije nisu na turniru ni učestvovale. Ovaj put jesu, ali Engleska i Belgija su ispale već u preliminarnoj rundi, Nizozemsku je u osmini finala izbacio moćni Luksemburg, a Italiju je izbacio baš taj Sovjetski Savez, i to prilično rutinski.
Inače, priča Luksemburžana je vrlo interesantna, jer su imali sreću da budu jedna od tri reprezentacije koje će dobiti direktan plasman u osminu finala, a onda su, nakon eliminacije Nizozemske, u četvrtfinalu igrali protiv Danske. Luksemburžani su čitav dvomeč bili ravnopravni, izborili su i treću utakmicu jer tada penali nisu odlučivali pobjednika, a tek su na neutralnom terenu u Amsterdamu Danci uspjeli da ostvare ključnu pobjedu i plasiraju se u polufinale, odnosno na završni turnir. Luksemburg je jedna od rijetkih reprezentacija koje se nikad nisu plasirale na Evropsko prvenstvo, a uz malo sreće, na njemu je mogao debitovati još davne 1964. godine.
Pojedini tradiciji okrenuti krugovi evropskog fudbala, u to vrijeme žestoki protivnici ideje novih takmičenja, još uvijek su vjerovali da Evropsko prvenstvo neće zaživjeti, a pogotovo nisu mogli ni u najgorim noćnim morama sanjati da će postati jednim od temelja evropskog fudbala u budućnosti. Međutim, već u preliminarnoj rundi ih je demantovao veliki interes publike za većinu utakmica. Tako je recimo na revanš utakmici između Rumunije i Španije bilo preko 70 hiljada gledalaca. I ne bi to ni bio toliko čudan podatak da utakmica nije bila manje-više formalnost, jer je Španija prvu dobila sa, pazite sad, 6:0. Konstatovali smo u prošlom tekstu da su se u ovom vremenu na domaćem terenu znale nadoknaditi velike razlike, no nadoknaditi 6:0 apsolutno nije bilo realno ni tada i naravno, nije se ni desilo. Nije to međutim spriječilo desetine hiljada Rumuna da pruže svom nacionalnom timu podršku, što pokazuje da je Evropsko prvenstvo za kratko vrijeme počelo hvatati veliki zamah kao jedno od najznačajnijih takmičenja na kontinentu.
Sovjetski Savez je kao branilac titule rutinski stigao do završnog turnira, postavši jedina selekcija koja je uspjela da se plasira u polufinale oba dotadašnja Evropska prvenstva. Viceprvak Jugoslavija je u osmini finala zaustavljena od Švedske, dok je trećeplasirana Čehoslovačka zaustavljena već u preliminarnoj rundi od Istočne Njemačke. Domaćin prvog Evropskog prvenstva, reprezentacija Francuske, stigla je do četvrtfinala, gdje je u oba meča poražena od Mađarske.
Tako je pored branioca titule Sovjetskog Saveza drugo Evropsko prvenstvo imalo i tri debitanta na završnom turniru, a pored već pomenute Mađarske bili su to još sjajna Španija i Danska, koja se tu našla i pomalo sretno.
Primjer Danske je dobar pokazatelj koliko je reprezentativni fudbal tog vremena bio drugačiji od današnjeg. Danci su imali striktnu politiku gdje su za nacionalni tim igrali amateri, pa nekoliko velikih zvijezda koje su imale profesionalne ugovore u vrijeme Evropskog prvenstva nije uopšte u završnici bilo u kadru reprezentacije, čime je Danska praktično osuđena na propast na samom takmičenju. Nije Danska bila jedini tim sa takvim problemima, još je ranije Manchester United zabranio nekolicini svojih igrača nastup za Englesku zbog toga što su igrali veliki broj mečeva u kratkom roku, a sa sličnim problemima suočavale su se i neke druge selekcije, pa se sve više javljala potreba za stvaranjem unificiranog “prozora“ za internacionalne utakmice u kalendaru. No, UEFA nije imala autoritet ni moć da takvo nešto sprovede u djelo i da je savezi i klubovi poslušaju. Zamislite šta bi se desilo da neko danas pokuša zabraniti igraču nastup na Evropskom prvenstvu.
Francov trijumf
Organizaciju završnog turnira ovog Evropskog prvenstva dobila je Španija, dijelom i kao kompenzaciju za činjenicu da je ranije eliminisana jer je odbila igrati dvomeč protiv Sovjetskog Saveza. Francisco Franco je u međuvremenu shvatio da je odbijanje meča protiv Sovjetskog Saveza i njegovo kasnije osvajanje titule bilo pogrešno, a postoje glasine i da se 1960. godine bojao šta bi poraz mogao učiniti njegovom imidžu. No, takve strahove nije imao 1964. godine, jer se Sovjetskom Savezu jednostavno nije smjelo dopustiti da osvoji još jedan naslov.
Nije turnir bio lak za Špance, otvorili su ga 17. juna na Santiago Bernabeu duelom protiv Mađarske pred nešto manje od 35 hiljada gledalaca i dobro su se namučili da dođu do pobjede od 2:1 nakon produžetaka. No, Špance nije previše zanimala Mađarska, oni su čekali okršaj sa ideološkim neprijateljem Sovjetima, koji su nešto kasnije iste noći pred više od 38 hiljada gledalaca na Camp Nou u Barceloni sa 3:0 pregazili Dansku. Viktor Ponedelnik i Valentin Ivanov, koji su postigli po dva gola na turniru u Francuskoj, obojica su pogodili i u duelu sa Danskom, postavši tako prvi igrači koji su postizali golove na dva različita turnira.
U duelu za treće mjesto Mađarska je nakon produžetaka sa 3:1 savladala Dansku, a ovaj meč je na Camp Nou posmatralo manje od 4000 gledalaca, što je prouzrokovalo žestoke kritike i doprinijelo je tome da se utakmica za treće mjesto prestane održavati.
Finale svakako nije imalo takav problem. 21. juna se na Santiago Bernabeu skupilo prema zvaničnim podacima 79115 gledalaca, nakon što je general Franco izdao naredbu da se utakmica protiv Sovjetskog Saveza odigra. I pobijedi. Čast da sudi finale dobio je i ovaj put Englez. Nakon Arthura Ellisa u Francuskoj, ovaj put je sudio njegov imenjak Arthur Holland.
Napravio je Holland nekoliko vrlo kontroverznih odluka u utakmici, propustio je dosuditi penal za Sovjete, da bi nešto kasnije uz burne proteste cijelog stadiona nešto slično napravio i na drugoj strani. Tako je svima dao mogućnost da sude o njegovim sudijskim kvalitetima, ali nikome nije dao mogućnost da sudi o njegovoj objektivnosti i barem je sa tog aspekta položio ispit.
Što se same utakmice tiče, Španija je povela u šestoj minuti golom Perede, da bi Sovjeti preko Khusainova izjednačili samo dvije minute kasnije, a onda je utakmica ušla u prilično nervozan tok, kakva je bila sve do sredine drugog poluvremena kada je Španija preuzela inicijativu koja je krunisana pogotkom Marcelina u 84. minuti za naslov evropskog prvaka.
Selektor blizak režimu
Inače, selektor Španije je bio Jose Villalonga, prvi osvajač Kupa šampiona (kasnije Lige prvaka) sa Real Madridom, koji je prije preuzimanja reprezentacije bio još i trener Atletico Madrida. U vrijeme kada je postao evropski prvak sa Španijom imao je 44 godine, a preminuo je samo devet godina kasnije od infarkta.
Španija nije igrala baš onako kako bismo zamislili iz današnje perspektive, bila je uglavnom čvrsta i kompaktna ekipa, uz tek poneku zvijezdu, među kojima su se apsolutno izdvajali legendarni veznjak Luis Suarez, najiskusniji u ekipi koji je na prvenstvo stigao kao aktuelni prvak Evrope sa Interom, te Francisco Gento, jedan od najvećih igrača u historiji Real Madrida i do današnjeg dana jedini čovjek koji je šest puta osvojio Ligu prvaka, iako bi se to već u subotu moglo promijeniti ako Real Madrid stigne do još jednog naslova. Vrijedi svakako istaći i Amancia Amara, još jedno veliko ime Real Madrida, te golmana Jose Angela Iribara, koji spada među najbolje španske golmane svih vremena.
I pored toga što su osim gore pobrojanih ekipu činili većinom mnogo mlađi igrači, Španija je bila bolji tim i zasluženo je postala prvak Evrope, a ni Sovjetski Savez nije na raspolaganju imao mnoge igrače koji su na prethodnom turniru osvojili naslov prvaka Evrope. Nije bilo kapitena Igora Netta, a svoja mjesta zauzeli su pomenuti Ponedelnik i Ivanov, te Lev Yashin, koji je u međuvremenu postao i osvajač lopte. Posjetu Španiji Yashin je iskoristio da upozna svog uzora, Ricarda Zamoru, po mišljenju mnogih najboljeg golmana dotadašnje ere fudbala, kojeg je upravo Yashin skinuo sa trona.
Marcelinov gol za naslov evropskog prvaka mnogi su pripisali upravo Yashinu, a za razliku od prvog Evropskog prvenstva, Sovjeti nisu kući dočekani kao heroji. Selektor Konstantin Beskov je smijenjen odmah po povratku u Moskvu i to nakon sastanka sa Nikitom Khruschevom, koji je bio bijesan što su slike razdraganog Francisca Franca obišle svijet i došle i do Sovjetskog Saveza. Ipak, Beskov je kasnije u još dva navrata postajao selektor.
S druge strane, Špancima je Franco priredio doček u kraljevskoj palati El Pardo, a Jose Angel Iribar, legendarni golman, inače Bask, kazao je mnogo godina kasnije da su igrači u početku bili presretni što su uspjeli ujediniti naciju, ali da su ubrzo shvatili da bi postali nacionalni neprijatelji da su kojim slučajem izgubili, te da bi se general Franco potrudio da mnogi od njih nikad više ne zaigraju za nacionalni tim.
Španija je sve do Evropskog prvenstva 2008. godine čekala novi uspjeh na međunarodnoj sceni, a general Franco je umro 1975. godine. Njegovoj sahrani nije prisustvovao gotovo niko od evropskih i svjetskih lidera, uz izuzetak potpredsjednika Sjedinjenih Američkih Država Nelsona Rockefellera te britanskog Lorda Sheperda, što je dovelo do problema u Laburističkoj partiji. Oni su se svrstali u društvo diktatora poput Čileanca Augusta Pinocheta i Bolivijca Huge Banzera. Baš kao što njihovi nasljednici danas podržavaju neke druge režime u vršenju genocida. No, i to je priča koju, bez obzira na sav cinizam i bijes u svima nama, moramo ostaviti van sporta i ovog serijala.
Najbolji strijelci i najbolji tim prvenstva
Najbolji strijelci drugog turnira Evropskog prvenstva bili su Ferenc Bene i Dezso Novak iz Mađarske, te Chus Pereda iz Španije, sa po dva gola. Ipak, na listi najboljih strijelaca svih vremena izdvojila su se dva reprezentativca Sovjetskog Saveza, već spominjani Valentin Ivanov i Viktor Ponedelnik. Oni su imali po tri gola nakon prva dva turnira Evropskog prvenstva, no na Evropskim prvenstvima više nisu nastupali.
Drugi put uzastopno, najboljim golmanom turnira proglašen je Lev Yashin, a najbolju odbranu su činili Mađar Dezso Novak te tri Španca, Ferran Olivella, Feliciano Rivilla i Ignacio Zoco. Trojac u veznom redu činili su Valentin Ivanov, koji je i na prvom turniru nakon titule sa Sovjetskim Savezom izabran u idealni tim te Španci Amancio Amaro i Luis Suarez. Mađari Florian Albert i Ferenc Bene činili su idealni napad turnira, skupa sa Špancem Chusom Peredom.
Interesantno, idealni tim je selektiran u formaciji 4-3-3 iako selekcije učesnice tada još nisu igrale u takvim sistemima. Recimo, Španija je koristila tadašnju standardnu 3-2-2-3 formaciju, a Sovjetski Savez ultramodernu kopiju brazilske formacije 4-2-4.
Inače, ovaj tim prvenstva imao je u svom sastavu pored Yashina još dva osvajača Zlatne lopte. Luis Suarez ju je osvojio 1960. godine, a mađarski napadač Florian Albert 1967. godine. Njegov partner iz napada Ferenc Bene je prema respektabilnoj RSSSF statističkoj fondaciji šesti najbolji strijelac u onom dijelom fudbalske historije o kojem postoje zapisi, sa više od 1425 golova u 1480 utakmica. Stoga se nije loše podsjetiti na ovakve igrače čija imena polako padaju u zaborav, a koja nisu činila ništa manje značajno od onoga što čine zvijezde današnjice.
