Afekt genocida u Frljićevom “Inkubatoru”: Osjeti nelagodu, miris, glad i tjeskobu

U teoriji afekta Sarah Ahmed i Brian Massumi naglašavaju da afekt ne nastaje samo u individualnom doživljaju nego u odnosu između tijela, prostora i historijskih konteksta. Ahmed piše da emocije cirkulišu, da one prianjaju uz tijela i objekte i proizvode političke učinke, dok Massumi naglašava da je afekt prepoznatljiv u onome što prethodi racionalizaciji situacije, tačnije u neposrednom pomaku tijela, u nelagodi, u smijehu, u mirisu. Afekt u teatru stoga nije samo teatar osjećaja nego teatar koji proizvodi kolektivne reakcije koje nisu do kraja prevedive u značenje, ali koje ostavljaju trag u tijelima publike.

Frljićeva predstava “Inkubator” (Slovensko mladinsko gledališče) upravo radi na tom nivou. Ona ne nudi katarzu niti linearno razumijevanje, već proizvodi afektivne trenutke koji destabilizuju publiku i time otvaraju prostor političkog mišljenja.

Prvi takav trenutak jeste višeminutni smijeh vojnikinje IDF-a. Taj smijeh nije humor, nego ludilo koje se ne može racionalizirati. On se pretvara u afektivni višak koji proizvodi kolektivnu nelagodu u publici. Publika shvata da je pred njima figura koja nije samo individua nego reprezentacija vojnika koji na prvim linijama genocida djeluje u ime države. Da smijeh nije potrajao, ostao bi tek glumački gest, ovako, njegov višak pretvara ga u afektivni čin.

Drugi afektivni element nalazi se u formatu zapadne kulinarske emisije. Rečenica “nemamo palestinski hljeb pa ćemo koristiti meksičke tortilje” u tekstualnom smislu jasno otvara prostor kulturne aproprijacije i reorijentalizacije Bliskog istoka. Ali afekt je proizveden u materijalnom činu pečenja mesa na sceni. Miris se širio pozorišnom salom, evocirajući spaljeno ljudsko meso bombardovanja. Taj miris, nemoguć za neutralizirati, ušao je u tijela publike i pretvorio zapadno “moje meso” u paralelu s palestinskim “tvojim mesom” - mesom koje gori, mesom koje gladuje, mesom koje postaje roba i kulturna egzotika u zapadnoj recepciji.

Predstava Olivera Frljića na Sarajevo Festu/Velija Hasanbegović/

Afektivna dimenzija prenosi se i na čin posluživanja hrane i pića publici. Taj trenutak ne ostaje u ravni interaktivnog teatra, nego pokazuje ironijski obrat: publika konzumira apropriranu palestinsku kulturu dok na sceni traje predstava o genocidu. Čin zajedničkog konzumiranja hrane time postaje upisan u ekonomiju aproprijacije na relaciji tvoje tijelo gori, moje tijelo jede.

Nakon ovacije, publika se poziva na minutu šutnje. Ona je afektivni rez koji publiku vraća u sadašnjost jer ovo što se dešavalo na sceni nije fikcija koja prestaje posljednjim činom. Historija koju gledamo nije zatvorena, ona traje u realnom vremenu, u genocidnoj sadašnjosti. Afektivni potencijal predstave leži upravo u tom insistiranju da se gledalac ne vrati sigurnosti teatarske iluzije, nego ostane izložen stvarnosti genocida koji je u toku.

Frljićev “Inkubator” je rijedak primjer teatra u kojem afekt nije ilustracija emocije nego politička praksa. Publika nije pozvana da se poistovjeti, nego da osjeti nelagodu, miris, glad, tjeskobu. To su afektivni tragovi koji ne nestaju izlaskom iz pozorišta. Upravo tu se pokazuje moć afekta; u insistiranju da gledalac ostane zahvaćen realnošću.