Refleksije na SONEMUS Fest 2024.
Sarajevski kvartet saksofona/Vanja Ćerimagić
U vremenu usložnjavanja globalnog socio-političkog okruženja i brojnih (birokratskih) izazova s kojima se suočava muzička scena, Udruženje Nove muzike SONEMUS protekle godine je intenziviralo svoje aktivnosti s nepokolebljivom posvećenošću predstavljanju novih zvučnih iskustava bosanskohercegovačkoj publici, prepoznavši umjetnost kao jednu od rijetkih preostalih oblasti ljudskog djelovanja u kojoj je istinska komunikacija i potraga za istinom još ideal vrijedan dostizanja.
Korespondirajući ne samo sa muzičkim tendencijama aktuelnog trenutka već i sa turbulentnim duhom vremena, u Sarajevu je u proširenom formatu od 31. oktobra do 9. decembra 2024. godine održan SONEMUS Fest 2024. Obuhvativši tri koncerta i majstorske radionice za studente muzike, festival je ponovo bio tačka susreta lokalnih i međunarodno priznatih umjetnika, okupivši višegodišnje prijatelje festivala različitih generacija, ali i mlade muzičare kao ključne nosioce koncertnih programa, koji su priredili bosanskohercegovačke i svjetske premijere reprezentativnih savremenih djela, predstavljajući raznolikost muzičkih ideja našeg vremena.
Duh otpora
Referirajući se na destruktivne težnje dominantnih politika moći i zloupotrebe tehnologije koja je rezultirala kolektivnom anksioznošću, intelektualnom apatijom, samodovoljnosti u refleksiji vlastitog identiteta, anesteziranom empatijom i suspendovanom sposobnosti da čujemo Drugoga (i/li drugačije), ovogodišnji SONEMUS Fest je, u duhu otpora, tematski uokviren programskim naslovom Wartiations. U ovoj igri riječi koncept muzičke varijacije [eng. variation], temeljni oblik racionalizma i prosvjetiteljstva u muzici, u novom kontekstu postaje “wariation”, aluzija na rat i konflikt [amalgamacija od: eng. war - rat + (var)iation - (var)ijacija].
Festivalski program otvoren je 31. oktobra na Muzičkoj akademiji Univerziteta u Sarajevu koncertom SONEMUS solista programskog naziva Solilokviji. Prateći idejnu nit muzičkog monologa, repertoar je uključio niz djela za solo instrumente koji je otvorio saksofonist Rijad Šarić kompozicijom In Freundschaft (1977) Karlheinza Stockhausena, gdje je muzički proces praćen sinhronizovanim fizičkim gestama soliste. Nakon suptilnog eksperimentalnog zvučnog tkanja kompozicije Wolves and Winds za fagot i traku (2021) estonske kompozitorice Elo Masing, fagotista James Aylward izveo je komad Axis Mundi (2012/13) Lize Lim, predstavljajući promjenjivu “prirodu” fagota, reflektovanu kroz zvučne “čvorove” mikrotonalnih intervala, bogatstvo sonornih boja, složene sklopove multifonika, u rasponu od izrazito disonantnih “urlajućih” tonova do konsonantnih harmonija. Program je uključio i interpretativno izazovnu kompoziciju Dah za bas flautu (2012) eminentnog bosanskohercegovačkog kompozitora Ališera Sijarića koja istražuje univerzalne obrasce ritma disanja i njihovog potencijala u izražavanju različitih emocionalnih stanja. Energična izvedba flautistice i kompozitorice Hanan Hadžajlić dojmila je vještom demonstracijom reinvencije tehnike sviranja flaute koju ovo kompleksno djelo zahtijeva, proširujući interpretativne i ekspresivne kapacitete uobičajenih izvođačkih praksi na ovom instrumentu. Koncert je zaokružio nastup klarinetiste Armina Smrike koji je svirao komad Press Release za bas klarinet (1991) Davida Langa “zaraznog” pop prizvuka čiji groove pokreće stalna (ritmička) smjena melodijske linije u visokom registru i duboke funky bas linije.
Kroz muzičko istraživanje zvučnih mikronivoa sarajevsku publiku proveo je respektabilni Ensemble for New Music Tallinn (ENMT) koji se predstavio drugog festivalskog dana, 1. novembra, u Galeriji Bosanskog kulturnog centra KS-a. Pod vodstvom Arasha Yazdanija, iranskog kompozitora i dirigenta sa adresom u Tallinnu, nastupilo je šest izuzetnih muzičara, Karolina Leedo (flauta), Mirjam Avango (klarinet), Toomas Hendrik Ellervee (violina), Talvi Nurgamaa (viola), Paul-Gunnar Loorand (violončelo) i Talvi Hunt (klavir), uz “pridruženog člana”, muzikologa Rijada Kanižu, zaduženog za inženjering zvuka u realnom vremenu tokom svih koncerata ovogodišnjeg SONEMUS Festa.
Ovom prilikom, Ensemble for New Music Tallinn premijerno je izveo kompoziciju Ghetto 2024: صمود za ansambl i traku koju je Hanan Hadžajlić, internacionalno etablirana bosanskohercegovačka kompozitorica, komponovala za ovaj ansambl po narudžbi SONEMUS Festa. Spajajući estetiku savremene umjetničke muzike sa EDM, trap i muzičkim elementima Bliskog istoka i Sjeverne Afrike, kompozicija istražuje transformaciju pojedinačnih marginaliziranih glasova u kolektivni izraz protesta kroz međukulturni muzički dijalog, odražavajući način na koji su imigrantske supkulture transformisale globalnu muzičku scenu uprkos marginalizaciji. Koristeći arapski termin ṣumūd [istrajnost/otpor/postojanost/borba] kao drugi dio naslova, djelo rezonuje sa višedecenijskim palestinskim stradanjem. Dvije sedmice nakon svjetske premijere u Sarajevu, estonski ansambl ovo djelo predstavio je i u Berlinu na Sound Plasma Festivalu.
Mehanika fluida
Repertoar je uključio i komad The Jangling Lightness of Solace za ansambl (2022) estonske kompozitorice Liise Hõbepappel, svojevrsni zvučni mozaik zamršenih detalja isprepletenih u snop značenja. Tokom izvedbe kompozicije Resound II za ansambl i traku (2021) Sonje Mutić, slušatelji su uronili u ambijentalni prostor bogatstva alikvota pojedinačnih tonova i dinamiku njihovih odnosa, koji prelivanjem iz akustičkog u sloj elektronike, grade meditativnu teksturu maksimalne izražajnosti. Kao koherentni trio, Karolina Leedo (flauta), Paul-Gunnar Loorand (violončelo) i Talvi Hunt (klavir) izveli su Drei Farben za flautu, violončelo i klavir (1999) Ališera Sijarića, stameno održavajući esencijalnu “mehaniku fluida” djela i kreirajući sonorni kaleidoskop neobične gustoće i ekspresivnosti utemeljen na strukturnoj procesualnosti i igre gdje se međusobne proporcije 16 tonova alikvotnog niza prenose u ritmičke podjele.
U djelu Dimension II, Destruction za sekstet i traku (2012), kojim je zaokružen program koncerta, kompozitor Arash Yazdani pristupa različitim fizikalnim dimenzijama zvuka, posmatrajući ga kao akustičku supstancu i živi izvor energije, pri čemu on nije samo tretiran kao muzički materijal već kao muzika po sebi. Uspostavljajući pulsaciju zvučnih interferencija, Yazdani stvara mikrotonalno okruženje rastućeg intenziteta i dinamičkih ekstrema, koje kulminira tenzičnim, povremeno neprijatnim i fizički bolnim, ali moćnim ekstatičnim slušnim iskustvom. Sediment frekvencija veoma uskih intervalskih razmaka, moguće je percipirati dvojako: kao (transcendentna) destrukcija zvuka ili kao zvuk destrukcije.
Na koncertu Monochromophonia, održanom u dva programska bloka 9. decembra na Muzičkoj akademiji Univerziteta u Sarajevu, nastupio je Sarajevski kvartet saksofona, u sastavu Rijad Šarić (sopran i alt saksofon), Lev Pupis (alt saksofon), Mirza Sijerčić (tenor i alt saksofon) i Zoja Vuković (bariton saksofon), ansambl koji postaje prepoznatljiv kao “pokretačka sila” na polju interpretacije savremene umjetničke muzike u bosanskohercegovačkom kontekstu.
Tokom prvog dijela programa, Rijad Šarić i Mirza Sijerčić izveli su Dan za dnem (2003), kompoziciju za dva alt saksofona slovenske kompozitorice Urške Pompe, inspirisanu osjećajem bespomoćnosti pri suočavanju sa neprijatnostima svakodnevice i njene interpretacije u dnevnoj štampi. Komad je specifičan po muzičkom dijalogu dionica dva instrumenta - jedne utemeljene na multifonicima, i druge bazirane na slap i flatterzunge tehnici, koje zalaze u četvrttonske sfere, da bi se na kraju u komplementarnom ritmu transformisali i postali perkusivna pratnja govornom toku teksta koji izgovaraju izvođači. Kvartet je upriličio impresivnu izvedbu djela Saxophonquartett (2014) respektabilnog austrijskog kompozitora Georga Friedricha Haasa. Održavanjem njene mikrotonalne esencije, koja počiva na upotrebi muzičkih intervala manjih od podjele oktave prema standardno temperovanom sistemu i “razbijanju” tona na dvanaestinske dijelove, stvoreni su specifični slušni efekti i osjećaj beskrajnog glissanda.
Nadovezujući se na sonični ambijent prethodnog bloka daljim “razgrađivanjem” tonskih odnosa na još sitnije dijelove, drugi dio koncertnog programa protekao je u znaku svjetske premijere mikrotonalne kompozicije Monochromophonia za kvartet saksofona i live elektroniku (2024) kompozitora Ališera Sijarića. U potrazi za (psiho)akustičkim ekvivalentom kretanja fotona i interferencije snopa svjetlosti, kroz kontinuirane zvučne udare kreirane u interakciji dva kvarteta saksofona - jedan pozicioniran u centralnom dijelu sale, na rubovima okružen zvučnicima s kojih je reproduciran drugi zvučni sloj - kompozicija slušatelje utapa u dubine soničnog prostora monohromo(fo)nog presijavanja.
Šta donosi budućnost?
U skladu s jednim od krucijalnih aspekata djelovanja Udruženja Nove muzike SONEMUS - razvoj kreativnosti mladih i poticanje njihovog profilisanja u području savremene umjetničke muzike - pokrenut je festival SONEMUS New Generation koji je muzičarima u formativnim godinama ponudio jedinstvenu platformu za istraživanje inovativnih muzičkih ideja.
Dvodnevni program novopokrenutog festivala, održanog 14. i 15. decembra 2024. godine na Muzičkoj akademiji Univerziteta u Sarajevu, okupio je učenice i učenike Osnovne muzičke i baletske škole Novo Sarajevo i Srednje muzičke škole Sarajevo, koji su učestvovali u interaktivnoj multidisciplinarnoj radionici realiziranoj u četiri tematske cjeline pod mentorstvom nastavnika Muzičke akademije Univerziteta u Sarajevu, te članova SONEMUS ansambla i Impro ansambla MAS: Proširene tehnike sviranja i improvizirani instrumentarij (voditelji: violinisti mr. Sara Barbara Bilela i mr. Alex Mateescu, flautistica i kompozitorica dr. Hanan Hadžajlić, saksofonisti mr. Rijad Šarić i mr. Zoja Vuković, te pijanist mr. Mirza Gološ); Slobodna improvizacija (voditeljica: kompozitorica dr. Hanan Hadžajlić), Uvod u kompoziciju: od muzičke ideje do djela (voditelj: kompozitor prof. mr. Ališer Sijarić), te Svijet elektroničke muzike (voditelj: muzikolog mr. Rijad Kaniža).
Nakon što su na pristupačan i sveobuhvatan način istražili različite elemente komponovanja i izvedbe savremene improvizirane muzike, Selver Durić (klarinet), Jan Zeherović (saksofon), Umihana Uma Halilović (violina), Tara Zovko (violina), Erliha Mekić (violina), Lana Avdović (kontrabas), Timur Sokolović (harmonika), Omar Hukić (klavir) i Sofian Sijarić (klavir), polaznici radionice su, pod mentorstvom dr. Hanan Hadžajlić, umjetničke direktorice festivala, osmislili koncept programa završnog koncerta na kojem su, 15. decembra na Muzičkoj akademiji UNSA, nastupili kao ansambl SONEMUS New Generation uz članove SONEMUS ansambla i Impro ansambla MAS.
Prvi dio programa uključio je kompozicije bazirane na grafičkoj notaciji nastale u okviru radionice Uvod u kompoziciju: od muzičke ideje do djela. Violinista Alex Mateescu, član Impro ansambla MAS, izveo je grafičku kompoziciju za violinu desetogodišnje Tare Zovko, nakon čega je ansambl SONEMUS New Generation svirao djelo koje su zajednički komponovali članovi ansambla.
Ovom prilikom su predstavljeni i koncepti nastali tokom radionice Svijet elektroničke muzike, pa su svoj komad nazvan VCOs izveli Erliha Mekić i Jan Zeherović, a zatim je prezentovan i koncept Granularna mikrofonija, kratko elektroakustičko djelo nastalo u realnom vremenu. Nakon što su Sofian Sijarić i Omar Hukić na klaviru odsvirali kratki muzički obrazac koji je snimila Tara Zovko, ovaj sempl upotrijebljen je kao osnova djela. Početni kompozicioni materijal su na različitim procesorima obradili Timur Sokolović (delay procesor) i Selver Durić (granulator).
Slobodna improvizacija
Program je zaokružen Impro konceptom in G (I i II stav) za veliki ansambl, osmišljenim kroz radionicu Slobodna improvizacija. Prvi stav kompozicije izveo je ansambl SONEMUS New Generation, u sastavu Selver Durić (klarinet), Jan Zeherović (saksofon), Umihana Uma Halilović (violina), Tara Zovko (violina), Erliha Mekić (violina), Lana Avdović (kontrabas), Timur Sokolović (harmonika) i Omar Hukić (klavir), uz dirigentsko vodstvo Sofiana Sijarića, kojima su se tokom drugog stave pridružili članovi SONEMUS ansambla i Impro ansambla MAS: Hanan Hadžajlić (bas flauta), Rijad Šarić (saksofon), Zoja Vuković (saksofon), Sara Barbara Bilela (violina), Alex Mateescu (violina), Mirza Gološ (klavir) i Rijad Kaniža (elektronika).
Na jednu od temeljnih ideja projekta u svom govoru se tokom koncerta osvrnuo prof. mr. Ališer Sijarić, kompozitor, profesor i dekan Muzičke akademije UNSA, te osnivač i umjetnički direktor Udruženja Nove muzike SONEMUS, naglasivši značaj muzičke improvizacije u obrazovnom procesu djece od najranije dobi i slobodnu kreativnost kao neizostavan faktor za razvoj generalnih kognitivnih sposobnosti. U skladu s tim, proširivanjem postojećih i kreiranjem novih kanala za artikulaciju glasova omladine i stvaranjem platformi za njihov razvoj ključno je za trasiranje progresivnih muzičkih puteva, prateći tok bujice istinske energije, znatiželje i otvorenosti ka novim perspektivama. Nova generacija ima potencijal da razbije “hermetični oreol” okoštalog institucionalnog narativa o muzici (ponekad izolovanog od stvarnosti) i prevaziđe prazninu ponavljanja tih strogih zastarjelih obrazaca.
Zamijenimo pozicije! Djeco, podijum je vaš!
