Pozorište je potencijalni prekid poretka
Promocija knjige drama Zlatka Pakovića u Beogadu/Milan Đakov/
“Pozorište može najpre da okuraži samog stvaraoca. Hoćete li umeti da režirate Ibzenovog ‘Neprijatelja naroda’ a da niste spremni da, kao doktor Stokman, govorite istinu, iako će vas to neminovno dovesti do prosjačkog štapa? Vredi li da pišete komad na osnovu Danteove ‘Komedije’ a da time, danteovski, ne navučete progon na sebe? Koga ćete, kao što to čini Dante, od svojih moćnih savremenika, mrtvih i živih, iz politike i Crkve smestiti u Pakao? Porazno je kad Rozenkranci i Gildensterni pišu drame ili režiraju ‘Hamleta’ i ‘Okovanog Prometeja’.”
Drama s istinom
Pitanja su to što vam ih postavlja Zlatko Paković na koricama svoje tek izašle knjige novih drama pod nazivom “Dodekalog - Dvanaest dramskih komada” u izdanju Zepter Book World promovirane koncem aprila u Palati umetnosti Madlen u Beogradu. Druga je to knjiga dramskih tekstova ovog svestranog dramatičara, dramaturga i kazališnog redatelja objavljena kod istog izdavača - 2021. godine u biblioteci Ogledalo pojavio se naslov “Jeretička liturgija” koji je objedinio prvih 10 Pakovićevih drama. Druga knjiga donosi dvanaest novih dramskih komada.
Prvu knjigu drama, u uvodnoj riječi naslovljenoj “Drama s istinom”, popratio je Viktor Ivančić naglasivši: “... istina za kojom Paković pasionirano traga i kojom umjetnički operira nije svedena na puku faktografsku dokumentarnost; ona prodire mnogo dublje i nastupa kroz mnogo više slojeva, od kojih je jedan mučniji od drugog, i predstavlja svojevrsno putovanje u srce zločina. U igri su istine prekrivene najtvrđim zavjetima šutnje...”. To bezrezervno i bespoštedno razotkrivanje i odstranjivanje tih tvrdokornih naslaga i “najtvrđih zavjeta šutnje” Paković nastavlja i produbljuje u 12 drama objavljenih u drugoj knjizi, vjeran svom credu i definiciji teatra koju je zaokružio na samom početku svog dramskog puta: “... Kao radikalna intervencija imaginacije u stvarnosti, kao eksperimentalni život - moguć, iako malo verovatan - kao alternativno vreme, pozorište je jedina subverzivna institucija civilizacije. Sve druge institucije služe održavanju uspostavljenog poretka, jedino je pozorište, paradoksalno, institucija istinske želje čoveka, koja se nikad ne zadovoljava postojećim. Pozorište je potencijalni prekid poretka. Zato su sve snage poretka usmerene na pripitomljavanje i dresiranje pozorišta...”
Pakovićev dramski opus najočitiji i najprepoznatljiviji je bunt i otpor toj dresuri, za njega teatar, jednostavno, po svojoj prirodi nije podložan pripitomljavanju - dogodi li se tako nešto, ne govorimo više o pozorištu, dresirano kazalište smrt je teatra! O tome svjedoče i brojne premise, ili teze, ili polazne osnove na kojima gradi vlastito shvaćanje pozorišne igre, a što se sve može itekako prepoznati čak i u knjizi drama, dakle, u samoj dramskoj literaturi koju piše - na pozornici to je, naravno, samo potencirano i prevedeno u kazališni jezik dakako još uočljivije. Paković, recimo, kaže: “Teatar je moćan, teatar je osnovna društvena moć, on služi za konstituisanje društva u društvima u kojima društva nema”. Osvrnemo li se malo oko sebe - točnost te misli nije nimalo upitna. Pozorište, rekli smo, društveni poredak stalno dovodi u pitanje, to mu je u osnovi postojanja - da kritički propituje taj društveni poredak, znači, pozorište je tu i da građane, kada to zaborave, podsjeti na to što to u biti znači biti građaninom.
Ujedno, kazalište je jedina institucija u kojoj je vaskrsenje, kaže Paković, doista moguće i u teatru društvo najprije može da osjeti i prozre mogućnost svoje slobode. Čvrsto vjerujem, ponovit će bezbroj puta Paković, da je pozorište posljednji stub odbrane demokratije i da može biti učiteljica društvu i njegovoj budućnosti. Nevjerojatno, ali moć teatra je i u tomu da može reanimirati realnost, Paković će se na jednom mjestu poslužiti i sjajnom misli velikog A. Artauda: “Pozorište je istinska, magična operacija krvi”. A to je ona ista krv o kojoj tako moćno progovara u ulozi dramaturga u predstavi “Othello, nezakonita liturgija” monologom kojim otvara igru: “Kad ulaziš u Shakespeareov komad, navuci na se mesarsku pregaču! Bit će krvi! U krvi se rađamo, s krvlju odlazimo sa ovoga svijeta; ovdje se, u međuvremenu, krvavo za slobodu borimo, ili ju prodajemo, također za litre krvi...”
Poput pozorišnog udžbenika
Novu knjigu drama Zlatka Pakovića “Dodekalog - Dvanaest dramskih komada” u palati umetnosti Madlen u Beogradu promovirali su: Agata Juniku, profesorica na ADU u Zagrebu, teatrologinja, istaknuvši, između ostalog, da Paković, u svojim dramama i predstavama, zapravo rastače, demonstrira ono što je na površini, izokreće ono što je vidljivo, praktično izvrće kožu naopačke kako bi nam učinio vidljivim suštinu, a to je zločin koji režim skriva. Branislava Ilić, dramaturginja i dramska spisateljica iz Beograda, osvrnula se, uz ostalo, na primjetnu dozu edukacije primjetnu u Pakovićevom radu, na to da ove drame mogu poslužiti poput pozorišnog udžbenika pozorišnim stvaraocima, posebno je fascinira njegova uloga autora, redatelja, ali, prije svega, dramaturga koju sprovodi u svojim projektima, neodvojivim od brehtijanskog poimanja teatra. Moja malenkost je kroz neke od minulih predstava Zlatka Pakovića koje smatram ključnim u njegovom opusu i kao pisca, dramaturga i redatelja proveo prisutne. O predstavama koje su radili skupa govorio je glumac Ivan Jevtović iz Beograda, ukazavši na tu vječnu razliku između zabavljačkog pozorišta, koje se tim zadovoljava, i ostaje u toj sigurnoj zoni, ili teatra koji je rizik i izazov, kazališta u kojem možemo postavljati prava pitanja i rušiti zidove kojima smo okruženi, a što karakterizira upravo teatar Zlatka Pakovića.
A u tom teatru iznenađenja vas očekuju na svakom koraku, neobičnosti i začudnost krase replike ovih drama kada to najmanje očekujete. Kao, recimo, u drami i potresnoj predstavi “Bojte se Allaha, smisao života i smrti Ćamila Sijarića” u kojoj se opisuju strahote konclogora u Jasenovcu, koje sam Sijarić opisuje kao: “... To je nešto grozno, kao da je sam kreštavi đavo tu stao svojom nogom...”, da bi, odjednom, naišli na raspravu o zabrani pušenja u kojoj se kaže: “Prvi zakon protiv pušenja u javnom prostoru usvojila je Hitlerova Njemačka. Sa zabranom pušenja na javnom mjestu, ukidaju se javna mjesta. Sa zabranom pušenja, preko pepeljara uvodi se fašizam...”. A sugovornik poentira: “Ako nisu ispunjene duhanskim pepelom, pepeljare će ispuniti ljudski pepeo”. I u tim nepredvidivim obratima u svojim dramama otkrivaju se zavodljiva moć i nepresušna snaga pozorišta koje stvara Zlatko Paković.
