Slava Staljinu
Putinov režim uljepšava sliku o Staljinu/Benjamin Krnić
Početkom mjeseca, na svom 19. izvještajno-izbornom kongresu, Komunistička partija Ruske Federacije (KPRF) poništila je šokantni govor Nikite Hruščova iz 1956. godine izgovoren najvišim sovjetskim komunistima - poznat kao njegov “tajni govor” - u kojem je osudio kult ličnosti Josifa Staljina. U vrijeme kada “NATO-militarizam povećava svoju agresiju protiv Rusije”, prema narativu KPRF-a, Staljinu - koji je pogubio skoro milion svojih građana i poslao bezbroj drugih u radne logore Gulag - treba se diviti, čak ga i oponašati, a ne osuđivati.
Nasuprot tome, rezolucija KPRF-a optužuje Hruščova da je “rezultate 30 godina Staljinovog vodstva” podvrgnuo “opsežnom omalovažavanju” zarad “jeftine popularnosti”. U stvari, tvrdi KPRF, Hruščov se suočio s “objektivnim nedostatkom materijala koji diskredituju Staljinovo ime i djelo”, a “ciljani napor” da se originalni dokumenti zamijene “falsifikatima” u državnim arhivima je “pouzdano utvrđen”.
Ovo su zapanjujuće tvrdnje. Okrutnost i bezakonje sistema Gulag nisu predmet historijske debate. Znamo, naprimjer, da je samo u prve dvije godine Staljinove Velike čistke uhapšeno više od 1,5 miliona ljudi, a više od 680.000 ih je ubijeno. Štaviše, kada su arhivi otvoreni krajem 1980-ih, tokom “Glasnosti” Mihaila Gorbačova, pouzdano je potvrđeno da uključuju originalne zapise o još strašnijim zločinima, za koje je Hruščov smatrao da je bolje da ih ne razotkrije. Ali, prema riječima KPRF-a, Staljin je bio “zahtjevan i pravedan vođa” i uzor “integriteta”, koji je “spasio naš narod od ropstva i smrti”.
Apsurdnost rezolucije KPRF-a dodatno pogoršava činjenica da stranka, koja je osnovana 1993. godine, nije nasljednica Komunističke partije Sovjetskog saveza, koja je raspuštena 1991. Nema ovlaštenje da poništi službene akcije koje je poduzeo Hruščov ili bilo koji drugi sovjetski vođa. Jedan visokorangirani član parlamenta ukazao je na ovo KPRF-u, iako ne kao bilo kakvu odbranu Hruščova; vladajuća stranka Jedinstvena Rusija samo želi ostati na čelu kampanje restaljinizacije koja je u toku.
Proces čišćenja Staljinovog imidža započeo je ubrzo nakon što je Vladimir Putin došao na vlast prije 25 godina. Nastavni materijali, poput srednjoškolskog udžbenika “Moderna historija Rusije: 1945-2006”, opravdavali su Staljinovu “snažnu ruku” kao neophodnu da bi se omogućilo “opsjednutoj” zemlji da preživi i razvije se. “Formiranje rigidnog militarizovanog političkog sistema” bilo je sredstvo za “rješavanje vanrednih problema u vanrednim okolnostima”.
Udžbenici izdati 2023. - godinu nakon potpune ruske invazije na Ukrajinu - otišli su mnogo dalje, opisujući Staljina kao časnu i trijumfalnu figuru. (Koautor knjiga Vladimir Medinski bio je i Putinov glavni pregovarač u mirovnim pregovorima o Ukrajini.) Najmanje 105 od 120 spomenika Staljinu koji se danas vide širom Rusije podignuto je pod Putinovim vodstvom. Najnoviji dodatak, koji se nalazi unutar moskovske metrostanice Taganskaja, je bijela gipsana kopija mramornog bareljefa koji je uklonjen 1966. kao dio procesa destaljinizacije.
Dok Putinov režim koristi školske udžbenike i statue kako bi uljepšao Staljinovu sliku u narodnom sjećanju, podmukli efekti restaljinizacije postaju sve očigledniji. Gušenje neslaganja u vezi s ratom u Ukrajini je značajno, kao i talas smrti među ruskom elitom, a najnoviji je samoubistvo ruskog ministra saobraćaja i bivšeg guvernera Kurske oblasti Romana Starovoyta.
Starovoyt je upravo bio otpušten zbog neuspjeha u sprečavanju upada ukrajinskih trupa na rusku teritoriju prošle godine. Njegovi nadređeni su utvrdili da, pod njegovim nadzorom, granica nije bila dovoljno utvrđena, a Starovoyt je znao da nema drugog izbora. Nije se mogao braniti, pa čak ni tiho dati ostavku. Pod Putinom, kao i pod Staljinom, ako vas vrhovna sila proglasi krivim, jeste - i od vas se očekuje da snosite bilo kakvu kaznu koja vam je nametnuta.
U takvom kontekstu samoubistvo postaje čin prkosa. I, zapravo, neki zvaničnici iz Staljinove ere su odabrali ovaj put. Vissarion Lominadze, nekadašnji šef Komunističke partije Republike Gruzije, pucao je sebi u prsa 1935. kako bi izbjegao hapšenje zbog odstupanja od partijske linije. Kada se staroboljševički sindikalist Mihail Tomski upucao u svojoj dači 1936, ostavio je poruku u kojoj je negirao učešće u antisovjetskoj zavjeri, ali je posthumno osuđen (i na kraju oslobođen).
Samoubistvo Serga Ordžonikidzea bilo je drugačija vrsta protesta. Godine 1937, na vrhuncu Velike čistke, staroboljševički i sovjetski državnik okončao je život u očaju nakon brutalnog progona svog brata Papulije, koji je uhapšen pod nespecifičnim optužbama dok je radio kao šef Transkavkaske željeznice.
Takva samoubistva visokog ranga razbjesnila su Staljina, koji ih je smatrao činovima nepoštenja i manipulacije. Kada je u pitanju bio široko poštovani Ordžonikidze, Staljin nije želio ni priznati istinu o toj smrti. Zvanična priča - koju je Hruščov opovrgnuo u svom “tajnom govoru” - bila je da je Ordžonikidze umro od zatajenja srca.
Putin je očigledno bio slično bijesan zbog Starovoytovog posljednjeg čina neposlušnosti: naredio je svojim kremaljskim pomoćnicima da povuku vijenac koji su poslali na sahranu, prema protokolu. Ipak, mnogi vladini zvaničnici prisustvovali su ceremoniji. Čovjek se pita da li je ovo predstavljalo tihi birokratski protest protiv nemogućih zahtjeva i proizvoljnih kazni koje se nameću onima zaduženim za provođenje Putinovih dekreta, u vrijeme kada se i najmanji dašak korupcije, nesposobnosti ili konfuzije može tretirati kao izdaja.
Postojala je svojevrsna urbana legenda za vrijeme Staljinove ere: kada je voz bio prisiljen da se zaustavi jer je pruga uništena, Staljin je naredio da se neki od njegovih pratilaca ubiju, kako bi se njihova tijela mogla koristiti kao šine. Kao što pokazuje Starovoytova smrt, zvaničnici koji okružuju Putina nisu mnogo sigurniji.
(Autorica je profesorica međunarodnih
odnosa na The New School)
