Skojevci opet uz Lolu: Beogradska omladina čuva Grobnicu narodnih heroja

Oni koji ovih dana šetaju Velikim savskim šetalištem u Beogradu, pod samim bedemom Tvrđave u parku Kalemegdan, naići će na skupinu mladića i djevojaka koji čuvaju Grobnicu narodnih heroja gdje počiva njihov idol Ivo Lola Ribar, zajedno s narodnim herojima Đurom Đakovićem, Ivanom Milutinovićem i Mošom Pijadom.

Ovi čuvari pripadaju organizaciji koja se naziva Novi SKOJ# i brinu se ne samo da netko ne ošteti ovu mjesto nego i da se, po nalogu beogradskog gradonačelnika Aleksandra Šapića, nasilno ne premjeste kosti ovih heroja. Šapić je, naime, inicirao izmještanje groba predsjednika bivše SFRJ Josipa Broza Tita iz Muzeja Jugoslavije, te grobnice četvorice narodnih heroja s Kalemegdana, rekavši da “jednom zauvijek treba raščistiti s boljševizmom i komunizmom”.

Šapić bi izbacio heroje

Šapić, jedan od vodećih ljudi vladajuće Srpske napredne stranke, nedavno je na pres-konferenciji istaknuo da je komunizam bio poguban po srpski narod i da Beograd treba očistiti od svega što podsjeća na komunističko vrijeme. Novinarima je rekao da je odluka o izmještanju “u nadležnosti Ministarstva kulture”, jer je Kalemegdan pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika kulture, kao i Muzej Jugoslavije, ali da će “gradske vlasti učiniti sve da dođe do izmještanja grobnica”. “Ja lično i gradske službe ćemo, ako se to provede, učiniti sve da se obavi kvalitetna ekshumacija, ne na barbarski način - bićemo spremni i da finansiramo ekshumaciju.” Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu, koja je odlukom Skupštine grada Beograda iz 1983. godine proglašena za spomenik kulture, izgrađena je 1948. godine i na njoj je natpis “Smrt fašizmu – sloboda narodu”.

Ova gradonačelnikova inicijativa naišla je na oštru reakciju Saveza boraca NOR-a, građana koji poštuju Titovo djelo, te i nekih nestranačkih intelektualaca koji ističu da Srbija nije Ukrajina ili Litvanija, pa da ruši spomenike antifašistima i potire sve što je bilo prije generacije koja sada vlada. Tim prije kad se zna da su Beograd 1944. godine oslobodili Titovi partizani, uz pomoć ruske Crvene amrije, i da izmještanje grobova narodnih heroja ne bi trebala biti stvar političkih uvjerenja ili odnosa prema političkoj praksi Josipa Broza Tita, već je to neoboriva činjenica.

I ovom prilikom neki historičari ističu da je ovo što traži Šapić posljedica zakona koji je 2004. godine usvojila Skupština Srbije, po kojem su u pravima izjednačeni pripadnici partizanskog i četničkog pokreta. S tim u vezi Šapić je najavio da će u parku na Terazijskoj terasi u Beogradu biti podignut spomenik četničkom đeneralu Draži Mihailoviću, koji je 1946. osuđen i strijeljan zbog ratnih zločina i suradnje s okupacijskim vlastima.

Tito je svjetska ličnost

Nekadašnji doživotni predsjednik SFR Jugoslavije Josip Broz Tito poslije završetka Drugog svjetskog rata živio je u Beogradu, a poslije smrti 1980. godine po vlastitoj želji sahranjen je u Mauzoleju, nazvanom Kuća cvijeća, koji je danas dio Muzeja Jugoslavije. Svake godine 25. svibnja, na Titov rođendan, i 4. svibnja, na dan njegove smrti, u Kuću cvijeća dođe između 2.000 i 5.000 ljudi iz svih republika bivše zajedničke države, a između ova dva datuma počast Titu odaju turisti iz zapadne Evrope, Sjedinjenih Američkih Država, Kine, Japana i mnogih afričkih i azijskih država, koji njegov lik i djelo pamte još iz vremena kad je Jugoslavija, pod njegovim vođstvom, bila poznata kao osnivač Pokreta nesvrstanih. Prva konferencija ovog pokreta održana je u Beogradu 1961. godine i na njoj je usvojena Deklaracija kojom su okupljene zemlje odlučno odbacile tezu da je rat, a i hladni rat neizbježan i naglasile da je načelo miroljubive koegzistencije jedina alternativa hladnom ratu.

Razloga zbog kojih je Tito bio ključna ličnost Pokreta nesvrstanih zemalja je mnogo, ali najvažniji je svakako njegova duboka politička inteligencija i činjenica da se dva puta usprotivio najvećim svjetskim hegemonima – Adolfu Hitleru i Staljinu, što je bio jedinstven historijski kuriozitet. Profesor Hrvoje Klasić iz Zagreba smatra da je Josip Broz bio osoba koja se dokazala kao veliki vojskovođa u ratu, a u mirnodopskim uvjetima imao je hrabrosti podržati pokrete koji su zahtijevali dekolonizaciju i slobodu naroda diljem Afrike, Azije i Južne Amerike. Unatoč nepobitnim činjenicama, Tito i njegova grobnica u Beogradu, od početka 90-ih, predstavljaju svojevrsnu političku metu s kojom se obračunavaju njegovi ideološki protivnici i neistomišljenici.

Na jedanaestu godišnjicu Titove smrti, 4. svibnja 1991. godine, Vojislav Šešelj i pristalice Srpske radikalne stranke donijeli su pred Kuću cvijeća glogov kolac, ne bi li onemogućili Titu da se “povampiri”. Tada je Šešelj zahtijevao da se Titovi posmrtni ostaci izmjeste iz Beograda u njegov rodni Kumrovec u Hrvatskoj. Nekoliko decenija kasnije od ove necivilizacijske ideje nije odustao, ali je promijenio lokaciju i poručio da “kada radikali dođu na vlast, protjeraće Tita s Dedinja u Zagreb, da počiva pored Stepinca”. Ovakve izjave antifašisti odbacuju i poručuju da neće dozvoliti da se Titove kosti premještaju i skrnavi grobnica. Dodaju da Tita poštuju negovi suborci i njihovi potomci, ali i veliki broj mladih ljudi širom bivše Jugoslavije.

Dvije aleje na groblju

Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu u Beogradu podignuta je između 1948. i 1950. godine, a projekat je, prema sovjetskim uzorima, izradio arhitekta Bogdan Ignjatović. U njoj su 1948. godine, prilikom otkrivanja spomenika u okviru obilježavanja 27. ožujka, smješteni posmrtni ostaci narodnih heroja. Neposredno iza mermerne grobnice izdiže se monolitni blok od bijelog mermera s bronzanim bistama heroja, koje su izradili vajari Stevan Bodnarov i Slavoljub Stanković.

Grobnica narodnih heroja u Beogradu

U grobnici su sahranjeni: Ivan Milutinović (1901-1944), član Politbiroa CKKPJ, član VŠNOV i POJ, general-lajtnant NOVJ i narodni heroj; Đuro Đaković (1886-1929), sindikalni radnik i organizacioni sekretar CKKPJ; Ivo Lola Ribar (1916-1943), sekretar CKSKOJ-a, predsjednik USAOJ-a, član VŠNOV i POJ i narodni heroj i Moša Pijade (1890-1957), društveno-politički radnik i narodni heroj. Posmrtni ostaci Ive Lole Ribara i Ivana Milutinovića preneseni su 27. ožujka 1948. godine. Kosti Đure Đakovića prenesene su na 20-godišnjicu njegove smrti 1949, a Moša Pijade je tu sahranjen marta 1957.

Osim grobnice na Kalemegdanu, na Novom groblju u Beogradu važne historijske osobe sahranjuju se u Aleji velikana i Aleji zaslužnih građana. Međutim, aleje se razlikuju, što ih čini, smatraju mnogi, jedinstvenim. Nastale su u drugačijim društvenim okolnostima - u Aleji velikana je akcenat na obitelji i nasljednicima, dok se kod Aleje zaslužnih građana osoba izdvaja iz društva kao jedinka i ne sahranjuje s potomcima. U Aleji velikana počivaju zadužbinari, kao Ilija Milosavljević Kolarac i Velimir Teodorović, zatim pisci Petar Kočić, Jovan Cvijić, general Miloš Vasić, nekadašnji gradonačelnik Beograda Miloš Savčić, kompozitor Stevan Hristić, kao i njegov kolega Kornelije Stanković, čiji su posmrtni ostaci prenijeti iz Budimpešte 1940. Posmrtni ostaci socijaliste Dimitrija Tucovića i ratne heroine Milunke Savić su također preneseni u ovu aleju prije nekoliko godina. U Aleji velikana 1983. sahranjen je i bivši potpredsjednik SFRJ i narodni heroj Aleksandar Ranković.

U Aleji zaslužnih građana sahranjeni su i istaknuti revolucionari iz BiH: Rodoljub Čolaković, Avdo Humo, Todor Vujasinović, Salko Fejić, Rade Bašić i Radovan Papić (otac Žarkov), a pored njih su i narodni heroji Kosta Nađ, Ante Banina, Petar Brajović, Ljubo Vučković, Viktor Bubanj, Dragiša Ivanović i drugi. U ovoj aleji su sahranjeni i Koča Popović, Veljko Vlahović, Lazar Mojsov i Zoran Đinđić, a tu su i grobovi Ive Andrića Skendera Kulenovića, Meše Selimovića, Oskara Danona, Ive Vejvode, Danila Kiša, Vjekoslava Afrića, Mije Aleksića, Dragana Stojnića, Milene Dravić, sportista Stjepana Bobeka, Radivoja Koraća, Miljana Miljanića i drugih.

Želje obitelji

Od osnivanja Aleje zaslužnih građana 1965. godine do danas iz ove aleje izneseno je troje sahranjenih, po želji njihovih obitelji.

Budući da u Aleji zaslužnih građana ima velik broj bivših komunitičkih lidera i narodnih heroja oni za sada mirno počivaju i nisu na udaru Šešelja, Šapića i njihovih pristalica. Problem je, međutim, u tome što u ovoj aleji ima još malo mjesta za grobove, pa će uprava grada morati pronaći novu lokaciju za sahranjivanje značajnih osoba iz političkog, gospodarskog, umjetničkog i sportskog života.