Pobuna bijelih robova: Slovenski skakavci
Putujući svijetom proteklih pedesetak godina, sretao sam se sa mnogim čuvenim trgovačkim karavanskim putevima - od Puta svile, Puta tamjana, Puta kafe, Puta deva preko afričkih pustinja, Puta Inka i mnogih drugih historijskih puteva i uvijek sam s njima povezivao bogate tovare svile i kadife, mirođija i miomirisa, dragulja i bisera, tamjana i kafe, slonovače i soli… i nikad nisam zamišljao da su tim dalekim nedođijama prolazile i tužne karavane bijelih i crnih robova.
A onda sam se spontano počeo pitati ko su graditelji silnih carstava koja su dominirala srednjim vijekom? Ko su bili ti siroti fizikaneri koji su gradili kule i gradove, mostove i carske palače, blistave crkve i džamije, kojima se danas dive arheolozi i turisti cijelog svijeta?! Ko su oni i kakva im je bila sudbina?!...
SLOVENSKI SKAKAVCI:
Kada su horde ljutih Mongola 1258. godine osvojile Bagdad, sveta rijeka Tigris se crvenila od prosute krvi. Iza sebe su ostavili srušen, spaljen i opustošen grad i sa sobom odveli više od stotinu hiljada robova – muškaraca, žena, djece... No, analiziramo li Zlatno doba islama, koje je trajalo više od pet stoljeća, vidjećemo da su glavni teret njegovog razvoja i uzdizanja podnijeli bijeli robovi.
Arapi su im dali prigodno ime Saqlabi (الصقلبي), što znači slavenski ili slovenskog porijekla. Ova riječ saqalibe vjerovatno je pridodata u arapski jezik tokom ranog srednjeg vijeka, kada je arapsko-islamsko carstvo imalo značajne kontakte sa slovenskim narodima istočne Evrope i centralne Azije.
Gradski suqovi i pijace arapskih gradova, poput onih u Bagdadu, Kairu, Konstantinopolu, Marraceshu, Sevilji, Granadi i Cordobi, bile su prepune bijelaca s plavim očima i s plavom kosom. “Slovenski skakavci bukvalno su zakrčili ulice Bagdada!...”, napisao je arapski pjesnik Abu Yaqub Ali ibn Gabala početkom devetog stoljeća. Bilo je toliko robova iz Srednje i Istočne Evrope da su se čak ponegdje formirale lokalne robovske zajednice.
Poznato je da je na Siciliji - u tadašnjem arapskom Palermu - postojao slovenski okrug, a u Siriji su se sačuvali neki lokalni nazivi, koji nesumnjivo potiču iz slovenskih jezika. Zarobljeni i prodani, robovi su najčešće korišteni kao fizička radna snaga, a mlade djevojke i žene završavale su u haremima ili kao posluga u gospodskim kućama. Ako nisu bili vezani za carske ili plemićke porodice ili vojsku, i ukoliko su uspijevali da otkupe svoju slobodu, obično su naseljavali područja na periferijama gradova ili na mjestima iskrčenih šuma i pašnjaka.
Historijska svjedočanstva upućuju da su slovenski robovi iz Zapadne i Središnje Evrope - najčešće preko Venecije - završavali u arapskom Al-Andaluzu i zemljama sjeverne Afrike. Zauzvrat, istočnoslovenski robovi prodavani u Kijevu obično su odvođeni u Bizant ili u arapske kalifate na Arapskom poluostrvu.
SUDBINA ROBINJE ROKSELANE:
Čuvene gradske tržnice, poput onih u Carigradu, Cordobi i Bagdadu, bile su pune bijelaca plavih očiju i plave kose, a carske hareme orijentalnih moćnika popunjavale su slovenske ljepotice.
Sjećate li se TV serijala o Sulejmanu Veličanstvenom i njegovoj lijepoj sultaniji?! Bila je poznata kao Rokselana (turski Ruslana - ruska žena). Rokselana je postala jedna od najuticajnijih i najmoćnijih ličnosti na turskom dvoru; osim što se izborila za svoju slobodu, uticala je i na kulturnu, kadrovsku, socijalnu i vanjsku politiku Carstva.
Možda niste znali da je sultanija Hürrem rođena u zapadnoj Ukrajini (tadašnjoj Poljskoj) 1503. godine, u gradu Rohatynu, kao kršćanka Aleksandra ili Anastasija Lisowska. Njezin otac je bio pravoslavni svećenik. Oteta je u napadu Krimskih Tatara, nakon čega je s 14 godina prebačena na poluotok Krim, odakle je kao robinja poslana u Carigrad i prodana na carski dvor, u palaču sultana Sulejmana Prvog Veličanstvenog. Ubrzo mu je rodila princa Mehmeda, a nakon toga je caru rodila još petero prinčeva i jednu sultaniju.
Pišući 922. godine knjigu “Zemlja tame”, arapski putopisac Ibn Fadlan je opisao ruskog vladara (poput hazarskog kagana) da “nema nikakve druge dužnosti osim da vodi ljubav sa svojim brojnim bijelim robinjama i da po cijeli dan pije i prepušta se užicima”. Čuvalo ga je 400 ljudi “spremnih da umru za njega”... “Njihovo mjesto bilo je da sjede ispod carskog prijestolja na velikoj platformi ukrašenoj draguljima, čuvajući ga od neprijateljski raspoloženih rivala, a carsko visočanstvo tu, tokom dana, vodi ljubav i sa svojih četrdeset robinja…”
Na sličan raskalašen i izopačen način živjeli su i drugi tadašnji euroazijski carevi i carići. Stalno su mijenjali postave svojih harema, nerijetko se hvaleći da u haremima posjeduju više od 700 djevojaka i da su dostigli cara Solomona. Neki su u tome i uspijevali. Kroz carske odaje kineskih careva iz dinastija Ming i Čing znalo je proći i po 20.000 žena, većinom kupljenih od trgovaca robljem koji su pristizali karavanskim Putem svile.
Najraniji arapski izvori opisuju Slovene kao narod plave kose i blijede kože, koja na suncu postaje crvena. Arapi su čak nazivali određenu vrstu bijelog graha saqalibiya (slavenski), kao što saznajemo iz knjige “Kitab al-Filaha”, autora Ibn al-’Avvama iz 12. vijeka; boja graha ih je očito podsjećala na boju kose Slovena.
Prvi susret Slovena s Arapima spominje bizantski pisac Teofan, s početka 9. stoljeća. Prema Teofanu, 664. godine skupina od 5.000 slovenskih (Sklavinoi) plaćenika koji su bili u bizantskoj službi pridružila se pobjedničkoj vojsci omajadskog kalifa Mu’avyija I (vladao 661-680), koji se vraćao iz ratnog pohoda u Maloj Aziji. Kalifa je ove Slovene naselio u području grada Apameje, u sjevernoj Siriji, i povremeno ih koristio za svoje potrebe.
BIJEG U PLANINU RIF:
Pogledamo li rijetka svjedočanstva iz davnih vremena, naziv etničke grupe, koja podrazumijeva sve slovenske narode, nastala je od latinske riječi sclavus, što znači rob!?... Ovu analogiju su pred Drugi svjetski rat podržavali nacistički propagandisti kako bi istakli superiornost Njemačke nad Slovenima, što moderna znanost, naravno, osporava.
Mnoge priče koje sam slušao, putujući Marokom i boraveći među berberskim plemenima, djelovale su mi nevjerovatnim. Tamo, u brdima živopisne planine Rif, pričali su mi, na prijelazu iz 10. u 11. stoljeće, u vrijeme kraljevstva Nekor i emira Saida ibn Saleha, dogodila se takozvana Saqalibova pobuna, tj. pobuna slovenskih robova, koji su bili unovačeni za potrebe odbrane kalifata.
Odjeci tih dramatičnih događaja zabilježeni su na stranicama “Knjige puteva i kraljevstava”. Radi se, zapravo, o kronici koja je napisana za potrebe arapskih trgovaca kroz Afriku. Kako prenosi autor Al-Bakir, pobunu su pokrenuli slovenski ratnici, koji su bili angažirani kao emirova lična garda. Od njega su tražili slobodu i ratne privilegije, a kada su odbijeni, neko vrijeme su terorisali sud, a zatim su pobjegli u planinu Rif. Tu su osnovali naselje Qarjat as-Saqalibe!
Boravio sam u ljupkom planinskom gradiću Chaouen, udaljenom oko četiri sata od Fesa, čije su kuće obojene u plavo - plavi zidovi, plava vrata, plavi prozori. Uske uličice u kojima dominira nebeskoplava boja pravi su raj za posjetioce. Jevrejski stanovnici, koji su nastanjivali planinu Rif, započeli su plavi trend tridesetih godina prošlog stoljeća i niko se ne sjeća gradića slovenskih robova.
Vjerovatno je strogi emir Saida ibn Saleha uspio suzbiti pobunu i potčiniti neposlušne robove. Da li je bilo baš tako, ili je možda slovensko selo opstalo neporaženo, to danas niko ne zna. Prije sedam godina, tačnije 2016, ekspedicija istraživača krenula je u potragu za Qarjat as-Saqalibe, ali ga ni ona nije našla. Vratila se neobavljenog posla.
Ali vratimo se našoj osnovnoj temi – sudbini saqaliba. Šta se s njima dešavalo?!
DA BI ROB BIO INTELIGENTAN:
Mladi dječaci i muškarci koji nisu imali nikakvu predispoziciju za vojnu profesiju najčešće su bili kastrirani. Arapski učenjak Al-Jahiz (776-869) iz Bagdadskog kalifata napisao je da “prva stvar koju kastracija čini kod Slovena jeste da povećava njihovu inteligenciju, a nekastrirani slovenski robovi ostaće zauvijek sa svojim urođenim neznanjem i glupošću, tipičnom za Slovene”.
Muškarci koji su imali neki zanat – kovači, lončari, krznari, zidari, ukrotitelji konja, građevinari, kaligrafi i drugi, nastavili su se baviti tim poslovima, dok su djevojke završavale u haremima, a žene su postajale spremačice, kuharice ili radile kao sluškinje.
Zapisi arapskih srednjovjekovnih kroničara puni su izvještaja o Slovenima sa Balkana, koji su kupljeni kao robovi i koji su se, zahvaljujući ratnim i drugim zaslugama, uzdigli do značajnih dvorskih položaja u Al-Andalusu. Muškarci su bili dobri i odani vojnici, dokazivali su se u hrabrosti i vojnoj taktici pa su neke kalife organizovale posebne skupine sastavljene samo od Slovena, koji su se bavili obezbjeđenjem visokih dvorskih ličnosti. Tako je egipatski kalifa Abu Tamim Ma’ad al-Mu’izz li-Din Allah (931-975), osnivač Kaira i Fatimidske dinastije, naučio slovenski jezik da bi se bolje s njima sporazumijevao!
ŠTA KAŽU SVJEDOČANSTVA:
Neke maurske kronike svjedoče da su u grad Cordobu trgovci robljem slali uglavnom robove sa područja današnjeg istočnog dijela Njemačke i Poljske. Kalifa Cordobe, Abd ar-Rahman III (912–961) imao je slovensku ličnu gardu od 13.000 odanih pratilaca. Oni su smirivali pobune i nemire među berberskim plemenima. Kalifa je izabrao Slovene - ne samo zbog njihove hrabrosti već i zbog toga što su bili obučeni za svaku spornu situaciju. Oni su čuvali kalifatski tron od moćne lokalne neprijateljske aristokracije.
Kronike navode da je mudri kalifa Abd ar-Rahman III imao još jedan razlog da favorizira slovenske robove. Kalifova vjerna ljuba Murchana navodno je bila slovenskog porijekla. Rodila mu je sina kasnijeg vladara, Al-Hakama II (915- 976). Inače, i aristokracija kalifata u Cordobi rado je zapošljavala saqalibe za različite poslove na dvorskom imanju - povrtlare, konjušare, kovače, štampare, tekstilne radnike, pisare, administratore, članove kalifovog obezbjeđenja i javne garde.
