I Crveni trg se crvenio od stida: Vučić i Dodik su Putinu - "daj šta daš"
Već u pripremi ovogodišnje, jubilarne proslave Dana pobjede nad fašizmom bilo je jasno da će se na Crvenom trgu u Moskvi naći i balkanski dvojac bez kormilara, Aleksandar Vučić i Milorad Dodik. Došli bi oni na noge Vladimiru Putinu i da nisu pozvani, za razliku od svih drugih balkanskih lidera (istini za volju, Dodik i nije balkanski nego entitetski lider), koji se - i da su pozvani - pozivu ne bi odazvali. “Zadužio” je Putin Vučića i Dodika da mu se na svaki njegov mig odazovu, jer, pobogu, odlikovao ih je visokim ruskim odlikovanjem, Ordenom Aleksandra Nevskog, a da ni sam Putin, a ni njih dvojica (posebno Dodik), ne znaju za što ga uopšte i dobiše.
A njih dvojica su Putinu ovog puta bili kao nasušna potreba. Jer, kada se već unaprijed znalo da se u Moskvi neće pojaviti mnogi svjetski, a posebno evropski lideri (ovi drugi su se ovog puta na prste jedne ruke mogli izbrojati), Putin je bio primoran prihvatiti i daj šta daš. Na Crvenom trgu se ovog puta našla i Željka Cvijanović, pa je od pomenutog dvojca bez kormilara nastao dvojac s kormilarom. Istina, kada je Vučić u pitanju, nekoliko dana trajala je dilema da li će ići ili neće, ali su poznavaoci rusko-srbijanskih odnosa odmah rekli: ići će, nego šta. Inače mu Putin to nikada ne bi oprostio.
Iz pobjede nad fašizmom u poraz antifašizma
U svjetskoj savremenoj historiji 9. maj je dan od značaja za mnoge zemlje. Naime, tog dana 1945. godine nacistička Njemačka je potpisala bezuslovnu kapitulaciju, čime je stavljena tačka na Drugi svjetski rat, mada je Japan, kao jedna od sila Osovine, kapitulirao tek nekoliko mjeseci kasnije. Da podsjetimo: akt kapitulacije potpisali su njemački feldmaršal Keitel i sovjetski maršal Žukov. Od tada se 9. maj proslavlja kao Dan pobjede nad fašizmom.
Nekada ga je proslavljalo više zemalja nego danas. Poseban značaj proslavi tog dana pridavan je u Sovjetskom savezu, koji se, kao što znamo, raspao krajem 1991. godine. Rusija, najveća postsovjetska zemlja nastala tim raspadom, već godinama, posebno otkako je Vladimir Putin na čelu države, ima najspektakularniju proslavu Dana pobjede nad fašizmom. Nije ni čudo, jer je u Drugom svjetskom ratu stradalo preko dvadeset miliona stanovnika (vojnika i civila) Sovjetskog saveza. A to je, da podsjetimo, jedna trećina svih stradalih u ovom najkrvavijem sukobu u historiji čovječanstva. Samo tokom opsade Staljingrada stradalo je više Rusa nego američkih i britanskih vojnika zajedno tokom cijelog Drugog svjetskog rata. Rusi su imali i čast da na razrušenu zgradu Rajhstaga u Berlinu 2. maja 1945. godine postave crvenu sovjetsku zastavu.
Na ruske proslave Dana pobjede nad fašizmom, osobito na vojnu paradu koja se u okviru tih proslava organizuje na Crvenom trgu u Moskvi, zapadne zemlje su gledale pomalo s podozrenjem - kao na glorifikovanje vojne sile Rusije i doprinosa ruskog naroda u slamanju fašizma. S druge strane, iz Rusije su stizale primjedbe da zemlje Evropske unije žele da umanje taj doprinos. Ove zemlje, naime, 9. maj proslavljaju i kao Dan Evrope, s težištem upravo na danu kada je - pet godina nakon završetka Drugog svjetskog rata - pokrenuta inicijativa za stvaranje današnje Evropske unije.
I tako je, što se tiče ruske proslave Dana pobjede nad fašizmom, bilo sve do 2022. Naime, 24. februara te godine Rusija je izvršila invaziju na Ukrajinu pa je, shodno tome, proslava Dana pobjede protiv fašizma već te godine mogla ponijeti novi naziv: proslava Dana poraza antifašizma. Jer, agresijom Rusije na Ukrajinu, Rusija se poistovjetila s fašističkom Njemačkom i njenom invazijom na Evropu. S druge strane, i sve što se događa u Ukrajini, neodoljivo podsjeća na ono što se događalo u Evropi - na fašizam: masovna zvjerska ubistva, apokaliptična rušenja gradova, neviđenu patnju nedužnog naroda, egzodus stanovništva...
Putin je ovogodišnju proslavu iskoristio da u svom govoru nedvosmisleno poveže odbrambeni rat iz 1940-ih godina protiv nacističke Njemačke s agresivnim ratom u Ukrajini. I da pritom, ne trepnuvši, poistovjeti nekadašnje njemačke naciste s današnjim Ukrajincima, odnosno ruske heroje iz 1940-ih godina s ruskim vojnicima danas u Ukrajini. Opravdavajući vojnu specijalnu operaciju, kako se u Rusiji zvanično naziva agresija na Ukrajinu, Putin su slavodobitno rekao: “Istina i pravda je na našoj strani. Cijela država i narod podržavaju one koji učestvuju u vojnoj specijalnoj operaciji.”
Putin nije skrivao zadovoljstvo što je ovog puta s njim u društvu na proslavi bio i kineski predsjednik Xi Jinping. Prisustvo kineskog lidera bio je snažan politički i ekonomski signal, koji je jasno ukazao na produbljivanje odnosa između Kine i Rusije.
Za “srpski svet” ne postoji NOB
Dan pobjede nad fašizmom obilježen je prigodnim manifestacijama i u državama nastalim raspadom Jugoslavije, mada niti u jednoj od njih taj dan nije državni praznik i neradni dan, za razliku od Jugoslavije, u kojoj je to bio državni praznik i neradni dan. Nije samo ovaj dan pao u zaborav nakon raspada Jugoslavije. Istu sudbinu je, naime, doživio i 4. juli, Dan borca, koji je u bivšoj nam domovini bio državni praznik i neradni dan i koji se proslavljao u znak sjećanja na dogovor i, s tim u vezi, proglas o podizanju opštenarodnog oružanog ustanka naroda Jugoslavije protiv povampirenog fašizma. Raspadom Jugoslavije umnogome je pao zaborav i na veliki obol koji je Jugoslavija dala u pobjedi nad fašizmom - ukupno je oko milion i sedam stotina žitelja ove zemlje, što vojnika što civila, dalo život za slobodu.
Kao što se i očekivalo, Dan pobjede nad fašizmom obilježio se (radno) i u srpskim prijestolnicama Beogradu i Banjoj Luci. Istina, i ovog puta je to obilježavanje više ličilo na davanje podrške ruskoj invaziji u Ukrajini. Naravno, marš Besmrtnog puka bio je u prvom planu. A marš Besmrtnog puka, da podsjetimo, prvi put se održao u Rusiji 2014. godine, nakon ruske okupacije, a potom aneksije ukrajinskog poluotoka Krim. U maršu u Banjoj Luci učestvovao je i predsjednik Vlade Republike Srpske Radovan Višković, a u maršu u Beogradu učestvovalo je više ministara Vlade Srbije.
Fenomen je, zaista, ta opsjednutost Rusijom, odnosno rusofilija koja vlada u “srpskom svetu” (termin Aleksandra Vulina, zaljubljenika u lik i djelo Aleksandra Vučića). Ona je toliko izražena da se čini kao da se tu ne radi o Srbima rusofilima, nego o posrbljenim Rusima. Nije, prilikom obilježavanja Dana pobjede nad fašizmom, manjkalo ni isticanja “domaćeg” doprinosa u slamanju fašizma, mada to svakom iole upućenom žitelju Srbije i Republike Srpske zvuči kao farsa. Naime, već poodavno u Srbiji i Republici Srpskoj je aktuelnim vlastima do Narodnooslobodilačke borbe stalo koliko i do lanjskog snijega. Ali, da to i potkrijepimo.
Srbija je kao Dan ustanka naroda Srbije proslavljala 7. juli 1941. godine. Naime, tog dana je u Beloj Crkvi (kod Krupnja) održavan tradicionalni seoski vašar, na kojem se u poslijepodnevnim satima pojavila i grupa partizana jedne partizanske čete. Politički komesar čete Žikica Jovanović Španac je tom prilikom, ispred seoske kafane, ubio dvojicu kvislinških žandarma, nakon neuspjelog pokušaja njihovog razoružavanja.
Kao državni praznik u Srbiji ovaj dan se zadržao i nakon raspada Jugoslavije, sve do jula 2001. godine, kada je ukinut odlukom Vlade Srbije. Paradoks je (a možda danas više i nije) da je Srpska pravoslavna crkva omogućila da se u porti Crkve sv. Đorđa u Beloj Crkvi podignu spomenici ubijenim žandarmima, jednom 2000, a drugom 2002. godine. Oni su i rehabilitovani sudskom odlukom u Šapcu 2008. godine. U tome nema ništa čudno. Jer, u Srbiji su sudskim putem i formalno rehabilitovani “prvi u četnika” - đeneral Draža Mihailović i desna mu ruka Nikola Kalabić, a već poodavno u isti koš stavljeni su i partizani (antifašisti) i četnici (fašistički kolaboracionisti).
Danas na 7. juli 1941. godine podsjećaju samo dva skromna obilježja: spomen-muzej 7. juli 1941. godine i tri spomen-biste, od kojih je jedna Žikice Jovanovića Španca. Muzej se nalazi u zgradi u kojoj se nalazila kafana ispred koje se ubistvo i desilo, a biste su vani ispred zgrade. Danas u Srbiji niti jedan dan iz Narodnooslobodilačke borbe naroda Srbije nije državni praznik (neradni dan). Kao da te borbe nikada nije ni bilo.
Što se tiče odnosa Republike Srpske prema Narodnooslobodilačkoj borbi, pogledaćemo najprije kakav je odnos prema toj borbi države Bosne i Hercegovine. Početkom ustanka naroda Bosne i Hercegovine smatra se akcija gerilskih odreda na ustaške posade u Drvaru i okolnim mjestima 27. jula 1941. godine. U oslobođenom Drvaru je nedugo iza toga formirana drvarska brigada, prva brigada Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije. Drvar je dao i petnaest narodnih heroja, a i sam grad je odlikovan Ordenom narodnog heroja. Monumentalni spomenik podignut palim borcima u Drvaru srušila je Hrvatska vojska 1996. godine, a nakon što je potpisan Dejtonski mirovni sporazum.
27. juli, Dan ustanka naroda BiH
Evo, već skoro tri decenije nakon tog gnusnog čina, samo dotrajale stepenice i prazan postament svjedoče o tome da je na tom mjestu nekada stajao spomenik. I dok taj spomenik čeka na “vaskrsenje”, u Drvaru je Republika Srpska izgradila spomenik vojsci Republike Srpske. Paradoksalno je da se u Bosni i Hercegovini, koja je bila poprište pet od ukupno sedam najvećih vojnih operacija (neprijateljskih ofanziva) u Drugom svjetskom ratu na tlu Jugoslavije, danas kao državni praznik (neradni dan) ne proslavlja nekadašnji Dan ustanka naroda Bosne i Hercegovine.
Kada je u pitanju Republika Srpska, u ovom entitetu niti jedan dan iz Narodnooslobodilačke borbe nije praznik, odnosno neradni dan. Međutim, proslavlja se i neradni je dan Dan pobjede nad fašizmom. Zar nije zaista paradoksalno ne proslavljati, recimo, dan početka borbe protiv fašizma, a proslavljati kraj te borbe? Nije, kada je u pitanju ovaj razroki entitet, koji jednim okom gleda na Srbiju (kada je, u ovom slučaju, u pitanju neproslavljanje Narodnooslobodilačke borbe), a drugim na Rusiju (kada je, u ovom slučaju, u pitanju proslavljanje pobjede nad fašizmom).
Kada je pak u pitanju Federacija Bosne i Hercegovine, u ovom je entitetu (ali ne na njegovoj cijeloj teritoriji) praznik i neradni je dan Dan državnosti Bosne i Hercegovine - sjećanje na 25. novembar 1943. godine, kada je na zasjedanju ZAVNOBiH-a donesena odluka da se Bosna i Hercegovina ustanovi kao federalna jedinica u okviru jugoslavenske federacije. Međutim, niti jedan drugi dan iz četverogodišnje Narodnooslobodilačke borbe nije praznik i neradni dan u ovom entitetu pa se, s tog stanovišta, i proslava Dana državnosti doima nekako krnjavo.
Za razliku od Srbije i Bosne i Hercegovine, u ostale četiri države nastale raspadom Jugoslavije (Crna Gora, Slovenija, Hrvatska i Sjeverna Makedonija) Narodnooslobodilačka borba naroda Jugoslavije nije pala u zapećak. I danas se u tim državama njeguje sjećanje na početak oružanog ustanka ili na neki drugi događaj iz Narodnoslobodilačke borbe. Taj dan je državni praznik i neradni je dan. A i prigodna spomen-obilježja, koja dakako postoje u sve četiri države, tog prazničnog dana masovno se posjećuju i mjesto su gdje se s pijetetom odaje počast žrtvama fašističkog terora.
Ipak, ne treba gubiti nadu da će se u budućnosti, u dijelovima jugoslavenskog prostora u kojima je danas zatamnjena revolucionarna prošlost, povratiti sjaj kojim je ta prošlost sjajila od 1945. do 1992. godine. Živi bili pa vidjeli.
