Predsjedništvo RBiH je vodilo odbranu zemlje

U radu se elaborira značaj Platforme za djelovanje Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine u ratnim uslovima za odbranu države Bosne i Hercegovine. U pristupu istraživanju polazi se od istorijskih izvora i od sjećanja i ocjena glavnih aktera koji su bili članovi Predsjedništva u ratnom vremenu: 1992-1995.

Prvi okvir za istraživanje je društveno-istorijski kontekst odvijanja procesa disolucije SFRJ, u čijem sastavu je bila Bosna i Hercegovina. Jedna od vladajućih stranaka - Srpska demokratska stranka je odbijala istorijsko pravo Bosne i Hercegovine da svoju državnost proglasi suverenom i nezavisnom, iako je to njoj pripadalo po odlukama AVNOJ-a kao i drugim republikama. Slovenija, Hrvatska i Makedonija svoju nezavisnost, putem referenduma građana proglašavaju 1990. godine. Bosna i Hercegovina se našla pred istorijskim izazovom da odbrani svoje istorijsko pravo na suvereni razvoj državnosti i nezavisnosti ili da usljed vojne agresije JNA postane dio velike Srbije.

Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine popunjava svoj sastav početkom juna 1992. godine. Potom 22. juna 1992. Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine usvaja programsko-politički dokument: Platformu za djelovanje Predsjedništva u ratnim uslovima. Na temelju Platforme je izgrađeno jedinstvo članova Predsjedništva i organizovana odbrana suvereniteta i integriteta države Bosne i Hercegovine. Dva su oblika aktivnosti bila dominantna u djelovanju Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine u ratnim uslovima: organizacija i vođenje odbrambeno-oslobodilačkog rata i pregovori o miru unutar mirovnih konferencija koje je vodila međunarodna zajednica.

Volja građana da snagom Armije Republike Bosne i Hercegovine brane svoju državu omogućila je dolaženje do uslova za iznalaženje mirovnog rješenja rata u Bosni i Hercegovini. Najprije se 1994. godine došlo do Vašingtonskog mirovnog sporazuma, a potom u novembru 1995. godine do Dejtonskog mirovnog sporazuma. Tada je započela izgradnja mira na cijelom prostoru Bosne i Hercegovine.

Društveno-istorijski kontekst

Tokom 1991. i početkom 1992. godine odvijaju se prelomna istorijska kretanja u pogledu opstojnosti države Bosne i Hercegovine.

Nakon slobodnih demokratskih i višestranačkih izbora, u novembru 1990. godine konstituisana je Skupština i izabrana Vlada Republike Bosne i Hercegovine. Prihvaćena je osnova za partnersko vršenje vlasti između tri pobjedničke stranke na izborima 1990. godine: Stranke demokratske akcije, Srpske demokratske stranke i Hrvatske demokratske zajednice Bosne i Hercegovine. Na vodeće dužnosti u Predsjedništvu Republike Bosne i Hercegovine, Parlamentu i Vladi izabrani su početkom 1991. godine Alija Izetbegović, Momčilo Krajišnik i Jure Pelivan.

Proces odlučivanja u Skupštini Republike Bosne i Hercegovine u prvoj polovini 1991. godine odvijao se u odnosima uspješne međustranačke saradnje tri vladajuće stranke: SDA, HDZ-a i SDS-a.

Međutim, u drugoj polovini 1991. godine u Skupštini Bosne i Hercegovine započinju međustranačka neslaganja i političko sukobljavanje. To je uslijedilo unutar društveno-istorijskog konteksta disolucije SFRJ (Jugoslovenske socijalističke federacije). Zapravo, krajem 1991. i početkom 1992. godine disolucija SFRJ dolazi u završnu fazu.

Tokom 1991. u Skupštini Bosne i Hercegovine otvara se pitanje i vodi diskusija o političkoj budućnosti Republike Bosne i Hercegovine u kontekstu disolucije SFRJ.

U skupštinskoj raspravi nastaje novo strukturiranje stranačkih političkih snaga. Iskazuju se stajališta o političkoj budućnosti Bosne i Hercegovine. Naspram tih stajališta oblikuju se dvije političke opcije. Prvu političku opciju o nezavisnom i suverenom političkom razvoju Bosne i Hercegovine zagovaraju dvije vladajuće stranke: SDA i HDZ zajedno sa pet opozicionih stranaka: Socijaldemokratska partija, Savez reformskih snaga, Liberalna stranka, Muslimanska bošnjačka organizacija i Demokratski socijalistički savez.

Drugu političku opciju koja odbija i negira mogućnost suverenog i nezavisnog političkog razvoja Republike Bosne i Hercegovine zagovara Srpska demokratska stranka zajedno sa Srpskim pokretom obnove. Radi se o tome da je Srpska demokratska stranka imala političko stajalište da “Bosna ni na koji način ne može, u ustavnopravnom položaju, biti jednaka i izjednačena sa Srbijom i Hrvatskom”; “Ona je samo administrativna jedinica, a nikako država”.

Iz ovog stanovišta Srpske demokratske stranke je vidljivo da se negira istorijska opstojnost, kao i dostignuti nivo razvoja državnosti Bosne i Hercegovine od Prvog zasjedanja ZAVNOBiH-a 1943. do 1992. godine. Negira se zavnobihovski koncept i razvoj Bosne i Hercegovine kao republike u jugoslovenskoj federaciji koja je bila ravnopravna Srbiji, Hrvatskoj, Crnoj Gori, Makedoniji i Sloveniji.

Istorijsko kretanje na ravni višestoljetne opstojnosti Bosne i Hercegovine išlo je u pravcu donošenja odluke Skupštine Republike Bosne i Hercegovine u januaru 1992. godine o raspisivanju referenduma građana za izjašnjavanje o suverenom i nezavisnom državnopravnom statusu Bosne i Hercegovine.

Referendum je izveden pod međunarodnom kontrolom. Građani Bosne i Hercegovine su u procentu od 64% izbornog tijela izašli na referendum građana. Svojom demokratskom voljom sa 99% pozitivnih odgovora na referendumsko pitanje građani su odlučili da njihova zemlja država Bosna i Hercegovina dobije državnopravni status suverene i nezavisne države. Takva volja građana je potvrđena međunarodnim priznanjem i prijemom Bosne i Hercegovine u članstvo Organizacije Ujedinjenih nacija 22. maja 1992. godine.

Nije bilo istorijske sreće da se u miru realizuje volja građana za suvereni i nezavisni državnopravni razvoj Bosne i Hercegovine. Početkom aprila 1992. godine uslijedila je vojna agresija JNA na Bosnu i Hercegovinu sa ciljem ostvarivanja velikosrpskog Miloševićevog projekta stvaranja velike Srbije.

Dva člana Predsjedništva iz srpskog naroda: Biljana Plavšić i Nikola Koljević su podnijeli ostavke kad je donesena odluka Parlamenta Bosne i Hercegovine o provođenju referenduma građana o suverenom i nezavisnom državnopravnom statusu Bosne i Hercegovine.

Odgovornost za popunu Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine, u već nastalim ratnim prilikama, preuzele su opozicione stranke u Skupštini Bosne i Hercegovine. Iniciran je prijedlog da se, po tadašnjem izbornom zakonodavstvu, u Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine izaberu Nenad Kecmanović i Mirko Pejanović. Oni su po rezultatima glasanja na izbornoj listi za Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine na prvim višestranačkim izborima u novembru 1990. godine imali najviše glasova iza izbornih rezultata Biljane Plavšić i Nikole Koljevića.

Popunom Predsjedništva iz reda srpskog naroda prvog juna 1992. godine Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine je dobilo ustavni legitimitet za upravljanje državom u uslovima rata.

Pet opozicionih stranaka je, u formi bloka opozicionih stranaka, uspostavilo svoje uslove za djelovanje Predsjedništva u ratnim uslovima. Jedan od glavnih uslova je bio da Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine usvoji programsko-politički dokument kojim bi se definisale osnove za odbranu istorijskog i multietničkog bića Bosne i Hercegovine. Tako je oblikovana ideja za donošenje Platforme o djelovanju Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine za djelovanje u ratnim uslovima. Platforma je usvojena 22. juna 1992. godine i postala je najširi okvir okupljanja patriotskih i višenacionalnih snaga u odbrani suvereniteta i integriteta države Bosne i Hercegovine.

U opsjednutom Sarajevu i mnogim gradovima Bosne i Hercegovine sa vidnom radošću građana, primljena je vijest o popuni Predsjedništva i usvajanja Platforme za djelovanje Predsjedništva u ratnim uslovima.

Glavne odrednice Platforme

Platforma za djelovanje Predsjedništva u ratnim uslovima je koncipirana tako da u svom sadržaju ima nekoliko cjelina:

- Kakva Bosna i Hercegovina;

- Odnosi i institucije koje garantuju nacionalnu ravnopravnost;

- Za kakve međudržavne odnose je zainteresovana Bosna i Hercegovina;

- Odnos prema prekidu rata i uspostavljanju mira u Bosni i Hercegovini;

- Politička osnova opštenarodnog odbrambenog rata;

- Apel svim patriotskim snagama.

Veoma je važno imati u vidu da je u Platformi definisano društveno-programsko stajalište za kakvu će se Bosnu i Hercegovinu boriti demokratske i multietničke snage. Polazno određenje utemeljuje odrednicu da je “Bosna i Hercegovina suverena i nezavisna država građana i ravnopravnih naroda, Muslimana (Bošnjaka), Srba, Hrvata i pripadnika ostalih naroda koji u njoj žive”. Ova odrednica je, zapravo, reafirmacija koncepta ZAVNOBiH-a, što će se definisati referendumskim pitanjem za suvereni i nezavisni državnopravni status Bosne i Hercegovine.

Nadalje se u Platformi izvodi odrednica prema kojoj se Bosna i Hercegovina konstituiše na principima: parlamentarne građanske demokratije, što podrazumijeva tržišnu ekonomiju, stranački pluralizam i ljudska prava. Uz određenje karaktera države Bosne i Hercegovine definisane su i osnove unutrašnjeg ustrojstva države Bosne i Hercegovine. U tom pogledu se definiše: “Unutrašnje ustrojstvo Bosne i Hercegovine kao multikulturne i multireligijske zajednice zasniva se na regionalnoj i lokalnoj samoupravi, koja uvažava ekonomske, kulturne, istorijske i etničke kriterije.” Ovim rješenjima Bosna i Hercegovina bi se približila modelima organizacije lokalne i regionalne samouprave u zemljama evropske unije. Radi se o tome da je država Bosna i Hercegovina u Platformi za rad Predsjedništva u ratnim uslovima definisana na temelju savremenih evropskih standarda egzistencije pravnih država u zemljama Evropske unije. Unutar Bosne i Hercegovine i njenom državnom okviru narodi Bosne i Hercegovine: Bošnjaci, Srbi, Hrvati uspostavili su i razvili svoj kulturni i nacionalni identitet kao svoju ustavnu ravnopravnost i međusobnu toleranciju.

Veoma važan segment Platforme odnosi se na političke osnove opštenarodnog odbrambenog rata. Naime, polazi se od odrednice da će se otpor agresoru organizovati i voditi kao opštenarodna borba svih građana i svih naroda za oslobođenje Bosne i Hercegovine. Ideja zajedničkog višenacionalnog fronta definiše se tako što u tom frontu “učestvuju patriotske snage koje su za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, za zajednički život i nacionalnu ravnopravnost Bošnjaka (Muslimana), Hrvata, Srba i pripadnika ostalih naroda”.

Organizacija otpora

Predsjedništvo je u uslovima rata imalo dvije ustavne uloge. Prva je da, u uslovima rata, vrši funkciju Parlamenta Bosne i Hercegovine i da po tom osnovu donosi uredbe sa zakonskom snagom.

Druga je da Predsjedništvo vrši uloge vrhovne civilne komande u rukovođenju oružanim snagama. U tom smislu Predsjedništvo Bosne i Hercegovine je donijelo uredbe o formiranju štaba teritorijalne odbrane Bosne i Hercegovine. Radi se o tome da je Predsjedništvo donijelo odgovarajuće uredbe kojima je utemeljena Armija Republike Bosne i Hercegovine. Od 15. aprila 1992. godine ustrojena je struktura Armije Republike Bosne i Hercegovine. Civilnu komandu nad Armijom imalo je Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine. Operativno rukovođenje Armijom Republike Bosne i Hercegovine vršio je glavni štab.

U organizaciji Armije Republike Bosne i Hercegovine polazilo se od dvije osnove: prva je volja građana da brane svoju domovinu-državu Bosnu i Hercegovinu. Druga je jedinstvo i odgovornost članova Predsjedništva u rukovođenju odbranom i oružanim snagama.

Armija Republike Bosne i Hercegovine je u svojoj unutrašnjoj organizaciji uspostavila korpuse kao glavne organizacione jedinice u vođenju oružane borbe. Korpusi Armije Republike Bosne i Hercegovine su formirani u gradovima kao središtima širih regionalnih cjelina. Radi se o: Prvom sarajevskom korpusu, Drugom - Tuzlanskom korpusu, Trećem - Zeničkom korpusu, Četvrtom - Mostarskom, Petom - Bihaćkim korpusom, Šestom - sa sjedištem u Konjicu i Sedmom sa sjedištem u Travniku.

U vrlo nepovoljnim i nedostatnim materijalno-tehničkim uslovima formirani su korpusi Armije Republike Bosne i Hercegovine. Oni su u prvoj godini rata uspjeli učvrstiti odbrambene linije. Tokom 1993. i 1994. godine armijski korpusi preuzimaju inicijativu za vođenje ofanzivnih aktivnosti. To je Armiji Republike Bosne i Hercegovine omogućilo da tokom 1995. godine izvede širi oslobodilački poduhvat na prostoru zapadne Bosne.

Sedmi korpus Armije Republike Bosne i Hercegovine, formiran u Travniku 1993. godine, postaće snaga koja oslobađa Vlašićki plato u martu 1994. godine, a potom udruženim snagama sa Petim korpusom i snagama Prvog i Drugog korpusa učestvuje u oslobađanju: Donjeg Vakufa, Kupresa, Bosanske Krupe, Bosanskog Petrovca, Ključa i Sanskog Mosta. U tom kontekstu formiranje i razvoj oružanih snaga u vidu brigada i Sedmog korpusa u travničkom kraju ima svoje važno mjesto u cjelini vođenja odbrambeno-oslobodilačkog rata u Bosni i Hercegovini.

Najbitniji aspekti značaja Platforme

Platforma za djelovanje Predsjedništva RBiH u ratnim uslovima kao programsko-politički dokument, usvojen u junu 1992. godine, bila je izraz jedinstva članova Predsjedništva u organizaciji oružane borbe za odbranu Bosne i Hercegovine. Jedinstvo članova Predsjedništva u borbi za odbranu suvereniteta, integriteta i multietničkog bića Bosne i Hercegovine imalo je podršku građana i boraca Armije Republike Bosne i Hercegovine. Ta podrška je davala snagu cjelini odbrambeno-oslobodilačkog rata.

Aktivnost Predsjedništva je imala više komponenti. Jedna je mobilizacija građana za otpor i odbranu suvereniteta i integriteta države Bosne i Hercegovine. Druga je operativno rukovođenje Armijom Republike Bosne i Hercegovine kao glavnom oružanom snagom u vođenju odbrambeno-oslobodilačkog rata. Treća komponenta aktivnost Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine bila je vođenje pregovora za uspostavu mira u Bosni i Hercegovini. Na svim pregovorima u okviru međunarodne zajednice Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine je učestvovalo putem svoje državne delegacije. Četvrta komponenta aktivnosti Predsjedništva odnosila se na međunarodne komunikacije sa državama Evrope i svijeta za odbranu države Bosne i Hercegovine.

Vjerujući u pravednu borbu multietničkog i višestranačkog Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine, predstavnici Sjedinjenih Američkih Država pri Ujedinjenim nacijama u Genevi su redovno nakon određene faze pregovora dolazili do državne delegacije Bosne i Hercegovine na pregovorima. Stanovište Sjedinjenih Američkih Država je bilo u tome da će podržati ono mirovno rješenje za Bosnu i Hercegovinu koje prihvata legitimna i multietnička vlada iz Sarajeva. A to je bilo Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine.

Na susretu članova Predsjedništva Bosne i Hercegovine iz ratnog vremena Alija Izetbegović će reći: “Bosna i Hercegovina je u ratu imala stradanje, nezapamćena u ranijoj prošlosti. Ali imala je jednu sreću: Bosnom i Hercegovinom u vremenu rata ‘92-95. i vremenu njene odbrane upravljali su članovi Predsjedništva koji su jednako bili patrioti svoje zemlje-države Bosne i Hercegovine” (ova je interpretacija po vlastitom sjećanju i bilješkama kao jednog od članova Predsjedništva u vremenu 1992-1995).

Istraživanjem teme “Značaj Platforme za djelovanje Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine u ratnim uslovima” za odbranu države Bosne i Hercegovine je probudilo spoznaju istorijske važnosti Platforme kao programsko-političkog dokumenta za organizaciju i odvijanje odbrambeno-oslobodilačkog rata.

Zbog nametnute vojne agresije JNA vođene Miloševićevim režimom, teritorij Bosne i Hercegovine je od aprila do septembra 1992. godine bio okupiran na 75% njenog državnog prostora.

Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine u junu 1992. godine donosi više strateških odluka: popunjava sastav Predsjedništva kadrovima iz srpskog naroda; donosi odluku o proglašenju ratnog stanja i usvaja Platformu kao programsko-politički dokument za djelovanje u ratnim uslovima.

U Platformi definiše karakter državnog ustrojstva Bosne i Hercegovine, zatim osnova za formiranje oružanih snaga za odbranu Bosne i Hercegovine i uslove za pregovore o miru.

Nekoliko momenata je posebno važno sa stanovišta značaja Platforme za odbranu Bosne i Hercegovine i organizaciju odbrambeno-oslobodilačkog rata: na temelju Platforme i jedinstva članova Predsjedništva upućen je poziv građanima i narodima da stanu u odbranu svoje države Bosne i Hercegovine. Građani su se odazvali pozivu i stali u redove jedinica za oružanu borbu svojim naseljima i gradovima.

Jasnoća ciljeva borbe za integritet suverene i nezavisne države Bosne i Hercegovine bila je motivirajuća narastanju svegrađanskog otpora formirani su korpusi Armije Republike Bosne i Hercegovine u Mostaru, Tuzli, Bihaću, Sarajevu, Zenici, Konjicu.

Jedinstvo članova Predsjedništva

Građani travničkog kraja i prognani Krajišnici će 1993. godine formirati svoj Sedmi korpus pod komandom generala Mehmeda Alagića.

Ovaj korpus će u martu 1994. godine započeti i izvesti vojna dejstva koja će ovladati platoom Vlašića. To je omogućilo da se ide u nove oslobodilačke poduhvate u kojima će snage Sedmog zajedno sa Petim i Drugim korpusom Armije Republike Bosne i Hercegovine izvesti oslobođenje većeg broja gradova u zapadnoj Bosni: Bosanske Krupe, Bosanskog Petrovca, Ključa i Sanskog Mosta.

Snage Armije Republike Bosne i Hercegovine u svom oslobodilačkom pohodu stigle su u oktobru 1995. godine pred Prijedor, kada je zbog završnih priprema Dejtonskog mirovnog sporazuma uslijedila opšta obustava vojnih dejstava u Bosni i Hercegovini.

Volja i spremnost građana da brane svoju državu, jedinstvo članova Predsjedništva u vođenju otpora i odbrambeno-oslobodilačkog rata, te istrajnost u pregovorima za mir unutar međunarodne zajednice omogućili su Bosni i Hercegovini da odbrani svoj integritet i suverenitet i da sa Dejtonskim mirovnim sporazumom uđe u istorijsko vrijeme izgradnje mira i integracije u Evropsku uniju i NATO-savez.