Otimanje od države uz amin vlasti

Još ima dovoljno nas, starijih, koji se – s manje ili više nostalgije – sjećamo vremena, u kojem je postojala državna institucija po imenu Služba društvenog knjigovodstva (SDK), zadužena za kontrolu i uredno funkcionisanje platnog prometa, uz čiji rad je bilo nemoguće da neko preduzeće, fabrika ili ustanova isplati plate (lične dohotke), a da, istovremeno, ne budu državi uplaćeni svi obavezni porezi i doprinosi. Dobijali smo platne liste, sa uredno ispisanim stavkama iznosa bruto i neto plata, pa smo znali koliko koje obaveze je pripadalo državi. Trajalo je to do početka ovog vijeka, kada je, u paketu nametnutih tranzicijskih matrica, uveden trezorski način poslovanja i kada je eutaniziran SDK, a navikana liberalizacija ekonomskog sistema zastranila i u nezamislive tokove, koji su nekad bili, a danas, izgleda, baš i ne moraju biti kažnjivi.

Ovaj zaključak mi se nametnuo ovih dana – usred avgusta, obilno zagađenog ozbiljnim, teškim i opasnim političkim temama – poslije objave podataka, koji su prošli ispod radara javne, ali i pažnje ekonomske struke, o poreskom i dugu za doprinose, takse i druge naknade u Federaciji BiH na kraju ovogodišnjeg juna. Najprije je za izuvanje iz cipela poslužio podatak o tome da je ukupan poreski dug firmi u Federaciji 2,76 milijardi KM, onda to da čak 5.285 privrednih subjekata duguje po više od 50.000 KM, a potom spisak najvećih dužnika, od kojih samo prvih deset duguje više od milijarde. Šampioni su Rudnici Kreka sa dugom od 170 miliona, Željeznice FBiH, koje duguju 154,65 miliona, Rudnik mrkog uglja Zenica 148,77 miliona, Rudnik mrkog uglja Breza, koji duguje 137 i Univerzitetski klinički centar Mostar sa dugom od 130,11 miliona KM. Tu su i Rudnik mrkog uglja Kakanj sa 117,05, sarajevski Gras sa 107,02, Hidrogradnja u stečaju sa 66,63, Rudnik mrkog uglja “Abid Lolić” sa 52,55 i Željezara Zenica u stečaju sa dugom od 45,4 miliona KM.

Pod uslovom da je čitalac ovog teksta uspio progutati ove cifre, obavezno mu se mora nametnuti pitanje: kako je moguće, ko dopušta, s kojim ciljem (po kojoj cijeni, iz populističkih ili demagoških razloga nazor socijalnog mira?) tolerisanje i ozakonjivanje nezakonitosti u izvršavanju društvenih obaveza i višegodišnje otimanje od države?

S ovim, najvažnijim i najtežim pitanjem, ide i ono, koje je plod ukrštanja legalizovane nezakonitosti u otimačini od države, uz saglasnost te iste države, sa istodobnom praksom striktne primjene propisa o društvenim obavezama kad je riječ o sitnoj buraniji. Jer, ni pojedinac, ni privatna firma ili manje, a nedržavno preduzeće ne može aplicirati ni na jedan javni poziv, javiti se na tender ili konkurisati za dobijanje para ako obavezno ne priloži i potvrdu o uredno plaćenom porezu, doprinosu, taksi... Svaki građanin bude olakšan za PDV pri plaćanju svih roba i usluga, uključujući i kupovinu hljeba, prije nego što zagrize njegov prvi zalogaj. Jedino to ne važi za državne firme, koje imaju povlašten položaj i kojima se otvoreno kršenje propisa – velikodušno oprašta (dopušta).

Uz rizik od toga da me salonski puritanci ili cjepidlake optuže za to da sam protiv takvog odnosa države, posebno prema rudnicima i Željeznici, i da se zalažem za to da državne firme uredno plate obaveze, nezavisno od sudbine zaposlenih zbog toga, samo zato da bi se moglo reći da tamo stanuje pravna država, ne odustajem i tvrdim da ovdje nešto dobro škripi. Pri tome, da ne bude zabune, autori te škripe sjede ne samo u aktuelnoj već i u federalnoj vlasti u nekoliko prethodnih garnitura. Nije ovo, dakle, izum sadašnje, već običaj vlasti u dvadesetak minulih godina, praktično od ubijanja SDK-a i uvođenja trezora, kao ključne poluge funkcionisanja liberalizovanih ekonomskih i finansijskih tokova.

Pošto je to tako, što u dugom nizu godina vidimo u istovrsnim podacima o poreskim i dugovima za ostala društvena davanja, stvari je potrebno ne samo nazvati pravim imenom i obojiti realnim, suvislim odgovorima na otvorena pitanja. Još potrebnije je upitati onoga koga se to direktno tiče, penzionere recimo, da li im je jasno gdje su, uz ostalo, uzroci njihovog ponižavajućeg položaja, gdje su, kako završile i ko je oteo pare, koje su mogle biti pretočene i u pristojnije penzije i, konačno, hoće li iko za to odgovarati. Jer, valjda ne samo teoretski, onaj ko krši propise mora odgovarati, ali odgovornost snosi i onaj ko je ne samo na to zažmirio već to toleriše, dopušta i, ispada, čak stimuliše.

Kad se ova tema smjesti u taj ram, moglo bi nam se desiti da slika postane i jasnija. I da se upornije zatraže (a možda i dobiju) odgovori na pitanja, koja iz nje proističu. Neko suvislo objašnjenje mora postojati, kako bi rast cijene – koja je na kraju minulog juna iznosila skoro 2,8 milijardi KM – bio zaustavljen. Ili i dalje dobrohotno pravdan alibijem unutrašnjeg duga, kao legalizovane otimačine od države, a uz amin te iste države?