Čitanje i brisanje ZAVNOBiH-a

Tu nema ničeg ni novog, ni iznenađujućeg: čim mine 25. novembar i Dan državnosti Bosne i Hercegovine, koji je i ovog puta obilježen samo u većem dijelu Federacije BiH, napadno se ta tema tisne na marginu, a zaokupe nas drugi, aktuelniji i teži problemi. Zaboravi se i na potrebu bar portabl-analize onoga kako se prazniku pristupa, šta nam se poručuje i kakav nauk iz svega moramo izvući. I ovog puta je bilo dovoljno samo nekoliko dana za sređivanje opšteg utiska i za to da se u mnogom od nas sudare miks mučnine i gorčine zbog generalnog odnosa prema 25. novembru i, posebno, negatorsko-nipodaštavajućem stavu zvanične Republike Srpske, s jedne, i dominacije populističko-protokolarnog i formalno svečarskog odnosa prema Danu državnosti, koji zasjenjuje iskreno poštovanje i vrednovanje praznika, s druge strane.

Prva strana te neželjene slike se ponavlja decenijama. Kreiraju je oni koji, zapjenušano uporni i fanatično destruktivni, negiraju ZAVNOBiH i manijački istrajavaju u tome “da Bosne i Hercegovine nije bilo prije Daytona”. I ove godine nisu mirovali, za razliku od onih na jugozapadu Federacije (gdje nije bilo svečanih sjednica opštinskih vijeća), gdje su skloni ismijavanju ZAVNOBiH-a, a štovanju UZP-tvorevine Herceg-Bosne, jer su se u Mrkonjiću “komunisti sastali da naprave neku državu”. Glasni kao i uvijek, zvaničnici RS-a su, uz incident sa banjalučkom zabranom grupi žena da istaknu zastavu Republike BiH sa ljiljanima, pod kojom je država primljena u Ujedinjene nacije 1992. godine, dosljedni stavu šefa ovog entiteta, koji ni sam više ne zna kada izmišlja, podmeće i laže, a kada ga to umori. Pa uslijedi laž o tome da su “samo Srbi bili borci protiv fašizma” i čuđenje “što Bošnjaci proslavljaju ulazak u SFRJ i izlazak iz Jugoslavije” (misleći na 25. novembar i 1. mart), što bi i na času istorije u osnovnoj školi značilo slabu ocjenu: ZAVNOBiH nije odlučivalo o ulasku BiH u jugoslovensku zajednicu (ne u SFRJ, kako se zemlja zvala od 1963. godine), to je odluka Drugog zasjedanja AVNOJ-a, a iz Jugoslavije se nije moglo izaći u martu 1992. godine, jer je nije bilo od odlaska Slovenije, Hrvatske i Makedonije, a za kusur od te zemlje u vidu Srbije i Crne Gore nije moglo važiti ime nekadašnje zajedničke države. I to mu nije dovoljno, pa tvrdi da BiH nema zakon o praznicima, što je nova podvala: u Dejtonskom mirovnom sporazumu piše da se primjenjuje Zakon o praznicima Republike BiH, sve dok se ne donese novi. Koga nema već tri decenije.

Druga strana prazničke slike, iako ni nalik nekadašnjem praznovanju i ovog datuma, pokazala je ono što se licemjerno izbjegava reći naglas – da se 25. novembar doživljava kao praznik u dijelovima Federacije s bošnjačkom većinom, iako su nam i zvaničnici hrvatskog naroda – Dragan Čović, lider HDZ-a BiH i Borjana Krišto, predsjedavajuća Vijeća ministara, čestitali praznik. Kad se od toga prestane okretati glava, vidjeće se da obilježavanje Dana državnosti pati od populističko-protokolarnog i manje-više formalnog odnosa. Položi se cvijeće na spomenike NOB-u i odbrambeno-oslobodilačkom ratu, održe se svečane sjednice i prateći programi u opštinama i kantonima, uslijede prigodni govori o ZAVNOBiH-u (uz obavezno ignorisanje ustanka, komunista, partizana, Tita i toka NOB-a do novembra 1943. godine, kao da je ZAVNOBiH pao s neba, a ne bio rezultat dvoipogodišnje borbe). Oči bode odsustvo predstavnika stranaka, i onih koje se kite ljevičarstvom i onih koje su samoprozvane probosanskim. Sve prođe nacifrano, uz štrčanje utiska iz rubrike reda i TV kamera radi.

Takvo čitanje ZAVNOBiH-a i 25. novembra, priznali to ili ne, izaziva gorčinu. Govori mnogo više o akterima tog manira, nego o povodu, veličini i značaju događaja. Paralelni tok pokušaja brisanja ZAVNOBiH-a zato je i ovog puta privukao više medijske i javne pažnje, jer su incidenti i ispadi atraktivniji od onoga što je normalno, uobičajeno, poželjno i korisno. A što redovno biva zaboravljeno već nakon nekoliko dana, s izgledima za to da se 25. novembar i ZAVNOBiH opet pomenu uz 1. mart 2025. i Dan nezavisnosti, koji čini cjelinu s Danom državnosti.

A da je drukčije čitanje i poštovanje ZAVNOBiH-a moguće, pokazala su dva primjera iz Tuzlanskog kantona. Prvi je prijatno iznenađenje na svečanoj sjednici Skupštine TK-a, kada je govornik – umjesto običaja da to budu politički likovi – bila 25-godišnja Belkisa Hasanović, zlatna studentkinja Univerziteta u Tuzli, koja je diplomirala medicinu s prosjekom ocjene 10, a u govoru izbjegla fraze i opšta mjesta, kazavši sve što je trebalo kazati o ZAVNOBiH-u, pa završila s apelom vlasti i politici da mladima osigura uslove za to da rade ono što znaju i mogu, umjesto da bježe iz ove zemlje. Drugi primjer se zbio na tradicionalnoj akademiji SABNOR-a Tuzlanskog kantona, ovog puta u Gračanici: prvonagrađeni autor literarnog rada na konkursu za učenike osnovnih i srednjih škola o temi “Kome danas smeta ZAVNOBiH?” Danis Džaferagić, učenik trećeg razreda Gimnazije “Meša Selimović” iz Tuzle, pročitao je svoj rad i iskreno, ni najmanje patetično poentirao: “Ova zemlja nikad se neće predati i nikad neće nestati, jer pobjeda je njena sudbina. A protiv sudbine se ne može, ma koliko to smetalo onima koji ne vole moju zemlju!”