Iako tvrde da im žele najbolje: Djeca trpe posljedice roditeljskih odluka

Zemlje regiona imaju niži procenat imunizovane djece MMR vakcinom (protiv malih boginja, zaušaka i rubeole), a pandemija koronavirusa dodatno je smanjila stopu vakcinisane djece. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) iz 2021. godine, pokrivenost drugom dozom MMR vakcine je na Kosovu bila 92 odsto, u Albaniji 91, Hrvatskoj i Sloveniji po 90, Srbiji 85, Sjevernoj Makedoniji 80, Crnoj Gori 79 i Bosni i Hercegovini 63 odsto.

Većina roditelja čija djeca još nisu primila MMR vakcinu, a koje su podgoričke Vijesti ranije anketirale, tvrdi da će ih odvesti na imunizaciju, ali da čekaju da dijete progovori, prohoda i da bude bez simptoma virusne ili bakterijske infekcije.

Epidemija morbila mogla bi imati i šire razmjere u BiH, s obzirom na to da je procijepljenost djece tek oko 60 procenata za 2022, što je zabrinjavajuće. Ona je za 35 posto niža nego što treba biti da bi se stvorila imunizacija društva, upozorila je u izjavi za Oslobođenje dr. Stela Stojisavljević, službenica za pitanja imunizacije pri Uredu Svjetske zdravstvene organizacije za BiH.

Obuhvat MRP vakcinom u RS-u u 2022. godini prvom dozom iznosio je 69,27 posto, dok je obuhvat revakcinacijom iznosio 76,52 posto, što je prilično nisko, jer se bolesti od kojih štiti ova vakcina prenose veoma brzo i potreban je obuhvat od 95 odsto.

- U žarištima epidemije u Srbiji, a to su teritorija grada Beograda, Južnobački i Sremski okrug, sprovode se i dodatne aktivnosti. Između ostalih, to su dnevno nulto izveštavanje koje podrazumeva da se svakog dana javlja da je, recimo, broj obolelih nula, retrogradno traganje za propuštenim slučajevima od 1. januara ove godine, vakcinisanje svih nevakcinisanih i nepotpuno vakcinisanih osoba, kao i osetljivih kontakata obolelih od malih boginja MMR vakcinom što pre, a najkasnije u roku od 72 sata od kontakta. Uz to, obolele osobe treba isključiti iz kolektiva u trajanju zaraznosti, a sve osobe iz kontakta sa obolelima staviti pod nadzor, kazao je epidemiolog Zoran Radovanović za Danas.

Crna Gora: Čekaju da dijete prohoda

Crna Gora ne može se pohvaliti visokim procentima kad je u pitanju obuhvat prvom dozom vakcine. Iz Instituta za javno zdravlje Crne Gore (IJZCG) za Vijesti su kazali da je trenutno obuhvat prvom dozom vakcine kod djece rođene 2018. godine 79,3 procenta.

- Za rođene 2019. godine obuhvat iznosi 74,1, za rođene 2020. je 66,3, za rođene 2021. godine iznosi 45,5, a za djecu rođenu 2022. iznosi 17,4 procenta. Drugom dozom vakcinisano je 63,7 odsto djece rođene tokom 2017. godine, što je značajno ispod obuhvata od 95 procenata i predstavlja otežavajuću i zabrinjavajuću okolnost, naglasili su iz IJZCG.

Zabrinjava i to što je procenat vakcinisanih u Podgorici manji u odnosu na nacionalni obuhvat. Tako je vakcinisano 78,9 odsto djece rođene 2018. godine, 71,1 odsto djece rođene 2019, te 63,3 odsto djece rođene 2020.

Obuhvat vakcinom djece rođene 2021. godine u Podgorici je 41,7, a 2022. tek 12,3 odsto.

- U svjetlu nepovoljne epidemiološke situacije zbog pojave malih boginja u Srbiji, Albaniji, kao i Bosni i Hercegovini i Rumuniji, koje su proglasile epidemiju, Institut za javno zdravlje Crne Gore skrenuo je pažnju na ozbiljan rizik od importacije malih boginja i potencijalne epidemije u našoj zemlji, saopšteno je iz IJZCG.

Iz te zdravstvene ustanove su upozorili i na to da su male boginje izuzetno zarazna bolest koja se ispoljava osipom, kašljem, curenjem iz nosa, iritacijom očiju i visokom tjelesnom temperaturom.

- Ono što prati male boginje predstavlja najveću opasnost, a to su komplikacije, prije svega teške upale pluća, zatim upale uha, ali i najteže komplikacije koje mogu da se jave u vidu upale mozga - encefalitisa. Komplikacije čine da se na oko hiljadu oboljele djece bilježi u prosjeku jedan smrtni slučaj u razvijenim državama, dok je u nerazvijenijim državama ta stopa višestruko veća i od sto oboljelih smrt će se registrovati kod tri do pet osoba. U najvećem riziku od komplikacija i smrti su djeca mlađa od dvije godine, trudnice i osobe s oslabljenim imunološkim sistemom, saopštili su iz IJZCG.

Podaci upitnika Vijesti ukazuju na to da najveći broj roditelja, ipak, odgađa imunizaciju protiv malih boginja, ali i dalje, u velikom broju, ima onih koji odbijaju da njihovo dijete primi MMR vakcinu i vjeruju u teoriju zavjere da je povezana sa autizmom.

Od 1.574 roditelja, koliko ih je popunilo anketu na portalu Vijesti, njih 1.295 tvrdi da su vakcinisali djecu protiv malih boginja, zaušaka i rubeole. Većina njih djecu je odvela na vakcinaciju kada su imala između 12 i 24 mjeseca. Od 279 roditelja koji to još nijesu uradili, 101 tvrdi da odbijaju vakcinaciju. Kao razloge navode strah da će dijete razviti autizam, štetne sastojke vakcine, navodna loša iskustva iz okruženja, dok ima i onih koji tvrde da im upravo ljekari savjetuju da ne vakcinišu djecu.

Pedesetak roditelja odgovorilo je da njihovo dijete još nije vakcinisano zbog učestalih prehlada, ovčjih boginja i ostalih virusnih infekcija.

Među roditeljima koji su odgovorili na pitanja Vijesti ima i onih čija djeca, tvrde, zbog osnovnih stanja i bolesti ne mogu da prime vakcinu - imaju teške alergijske reakcije ili neurološko oboljenje, rođena su prije vremena, treba da idu na operaciju i slično.

Rezultati upitnika Vijesti potvrđuju tvrdnje nadležnih da je u Crnoj Gori odgađanje vakcinacije veći problem od odbijanja, a roditelji u velikoj mjeri tvrde i da izabrani pedijatri ne rade dovoljno na tome da im objasne prednosti imunizacije, posljedice odbijanja i sastav vakcine.

Na anketna pitanja pristiglo je najviše odgovora iz Podgorice, Nikšića, Bara i Budve.

BiH: Imunizacija u padu

Bosna i Hercegovina i dalje bilježi alarmantne podatke o broju oboljelih od morbila (krzamak, ospice). Epidemija ovog zaraznog oboljenja je krenula iz Tuzlanskog kantona početkom godine, gdje je oboljelo 214 djece, i dalje se širi i bilježi povećanje slučajeva. U Sarajevskom kantonu je do sada prijavljeno 159 slučajeva oboljelih od morbila. Prema posljednjim izvještajima u Federaciji Bosne i Hercegovine prijavljeno je oko 370 djece oboljele od morbila.

U Republici Srpskoj evidentiran je mali broj oboljele djece, njih 11, i u ovom slučaju radi se o nevakcinisanoj djeci iz Bijeljine i Banje Luke. Brčko distrikt bilježi 10 oboljelih u februaru, a u januaru nisu imali prijava. Od toga četvero je nepotpuno vakcinisanih, a šest nevakcinisanih.

Kada je riječ o procijepljenosti, naglašavaju da je BiH daleko od 2007, kada smo imali 95 posto vakcinisanih u zemlji. Tako je u našoj zemlji, prema njihovim podacima, imunizacija protiv morbila u 2022. godini iznosila 58 posto, 2021. je bila 61 posto, 2020. godine 61 posto, dok je 2019. iznosila 65 posto.

U Federaciji je prema podacima Zavoda za javno zdravstvo FBiH obuhvat prvom dozom cjepiva protiv morbila, rubeole i parotitisa u 2022. godini iznosio zabrinjavajućih 52,7 posto, odnosno od planiranih 17.019 cijepljeno je 8.972 dojenčadi. Obuhvat preko 95 posto nije zabilježen niti u jednom kantonu. U protekloj godini 2.552 djece dobilo je prvu dozu MRP cjepiva u dobi starijoj od 24 mjeseca, kaže prof. dr. Sanjin Musa, voditelj Službe za epidemiologiju federalnog Zavoda.

Tako je prema podacima u FBiH 2022. obuhvat vakcinacije MRP jednom dozom iznosio 52,7, a sa dvije doze 53,1. Godine 2021. jednom dozom MRP vakcinisano je 55,1 posto, a sa dvije doze 55,1. Godine 2020. jednom dozom vakcinisano je 52,3, a sa dvije 49 posto djece.

Godine 2019. bilo je primjetno povećanje vakcinisanih sa obuhvatom jednom dozom 79 posto i sa dvije doze 68,5, dok je u 2018. jednom dozom MRP vakcinisano 68,4, te sa dvije doze ove vakcine 68,4 posto djece.

Cijepljenje drugom dozom MRP vrši se u šestoj godini. U Federaciji BiH 2022. obuhvat je iznosio 53,1 posto. Također, dodatno je cijepljeno 2.474 djece drugih dobnih skupina drugom dozom MRP.

U Kantonu Sarajevo, kako nam je kazala epidemiologinja dr. Anisa Bajramović iz Zavoda za javno zdravstvo KS-a, usljed epidemije morbila pojačana je vakcinacija te je tako od 25. 1. do 27. 2. vakcinisano čak 3.659 djece u predškolskim i školskim dispanzerima.

Prim. mr. med. sci. Blaško dr. Topalović, epidemiolog Zavoda za javno zdravstvo Tuzlanskog kantona, u izjavi za Oslobođenje kaže da vakcinalni status oboljelih osoba ukazuje da je 97,7 posto nevakcinisanih i nepoznatog vakcinalnog statusa. Pored ranije poznatih faktora za odgađanje ili odbijanje vakcinacije (prioritetnost, povjerenje i pristupačnost) i pored činjenice da su vakcine sigurne i dostupne, treba imati u vidu i pandemiju Covid-19 koja je negativno uticala na provedbu Programa obaveznih imunizacija.

- Odgađanje ili odbijanje vakcinacije značajno utiče na uvećanje kritične mase nevakcinisane djece/sniženje kolektivnog imuniteta u zajednici, što olakšava prodor infektivnog agensa (u ovom slučaju virusa morbila) u nevakcinisanu skupinu i brzo širenje bolesti u epidemijskim razmjerama uz teže kliničke slike kod oboljelih osoba i veću mogućnost razvijanja komplikacija, pojašnjava dr. Topalović.

Doc. dr. Nina Rodić Vukmir, načelnica Službe za epidemiologiju i dr. Irena Špegar Drobac, epidemiologinja u Institutu za javno zdravstvo Republike Srpske, upozoravaju u izjavi za Oslobođenje da je u posljednje četiri godine evidentan konstantan pad vakcinacije MRP vakcinom.

- Nizak obuhvat MRP vakcinom automatski povećava broj osjetljive djece na morbile, rubeolu i parotitis, tako da se stvaraju uslovi za pojavu epidemija, kazale su epidemiologinje naglašavajući da je 2021. obuhvat MRP vakcinom bio oko 71 posto, što znači da na 10.000 novorođenčadi njih oko 3.000 nije dobilo vakcinu do druge godine. Najniži obuhvat u 2021. zabilježen je u Bijeljini oko 59 posto, a najviši u Doboju oko 91 posto. Godine 2020. i 2019. obuhvat je iznosio oko 77, odnosno oko 87 posto.

U Brčko distriktu, kako nam je kazala dr. Anđa Nikolić, šefica Pododjeljenja za zdravstvo Vlade Brčko distrikta, u posljednja dva mjeseca povećana je vakcinacija MMR vakcinom (u januaru 2023. je bilo 49 vakcinisanih, a u januaru 2024. godine 103, u februaru 2023. je bilo 55 vakcinisanih, a u februaru 2024. godine 98).

Srbija: Na pragu epidemije malih boginja

U Srbiji su, zaključno sa 26. februarom ove godine, ukupno registrovana 24 potvrđena slučaja morbila ili malih boginja, bolesti za koju je propisana obavezna vakcinacija MMR vakcinom, poslednji su podaci Instituta za javno zdravlje Srbije “Dr Milan Jovanović Batut”. Prema istim informacijama, na teritoriji Beograda, u okviru epidemije prijavljene 22. februara, registrovan je 21 slučaj infekcije, od kojih je 17 potvrđeno u Referentnoj laboratoriji Instituta za virusologiju, vakcine i serume “Torlak”, a četiri obolele osobe su porodični kontakti laboratorijski potvrđenog slučaja.

- Među obolelima je šestoro dece, uzrasta od tri do pet godina, od kojih je petoro njih bilo nevakcinisano, a jedno je primilo jednu dozu vakcine sa komponentom protiv morbila, osam nevakcinisanih osoba, uzrasta od 8 do 23 godine, jedna potpuno vakcinisana osoba, uzrasta 16 godina, kao i šest osoba starijih od 40 godina nepoznatog vakcinalnog statusa, navode u “Batutu”.

Oni dodaju da je komplikacija u vidu upale pluća bila prisutna kod troje obolelih.

Ovih upozoravajućih podataka ne bi bilo da je obuhvat vakcinacijom MMR po obaveznom kalendaru vakcinacije iznad 95 odsto, procenat za dostizanje kolektivnog imuniteta, svojevrsnog bedema za širenje infekcije. Ukoliko pogledamo aktuelne podatke Instituta “Batut” o obuhvatu vakcinacijom protiv malih boginja u Srbiji, jasno je što smo na pragu epidemije malih boginja.

- Vakcinacija protiv malih boginja, zaušaka i rubeole kombinovanom MMR vakcinom u drugoj godini na teritoriji Republike Srbije u 2022. sprovedena je sa obuhvatom od 81,3 odsto (u 2021. godini 74,8 odsto), odnosno sa procenjenim obuhvatom od 79,3 odsto. U centralnom delu Srbije vakcinisano je 80,1 odsto, a u Vojvodini 84,5 planirane dece. Analiza postignutog obuhvata MMR vakcinacijom po okruzima pokazuje da je obuhvat od 95 odsto postignut samo na teritoriji Severnobanatskog okruga, dok je obuhvat veći od 90 odsto dostignut u svega četiri od ukupno 25 okruga i to u Pirotskom, Borskom, Pčinjskom i Zaječarskom, kažu u “Batutu”.

Obuhvat niži od 80 odsto registrovan je na teritoriji šest okruga, a najniži je bio u Raškom (55,7 odsto), Nišavskom (69,9 odsto), Topličkom (70,1 odsto) i Rasinskom okrugu (70,2 odsto). Opštine sa najnižim obuhvatom u centralnoj Srbiji su Novi Pazar (27,9 odsto) i Ćićevac (32,6 odsto), a u Vojvodini Apatin (57,7 odsto), referišu u “Batutu”.

Revakcinacija protiv malih boginja, zaušaka i rubeole pre polaska u prvi razred osnovne škole tokom 2022. godine, kako objašnjavaju u “Batutu”, sprovedena je sa obuhvatom od 89,5 odsto na nivou Republike, odnosno sa 89,3 odsto u centralnoj Srbiji i 89,9 odsto u Vojvodini.

- Obuhvat od 95 odsto i viši registrovan u devet okruga, dok je najniži obuhvat bio na teritoriji Pčinjskog okruga (82,6 odsto) i u Beogradu (83,1 odsto). Opštine sa najnižim obuhvatom u centralnoj Srbiji su Zvezdara (70,4 odsto) i Stari Grad (72,6 odsto), a u Vojvodini Novi Sad (78,6 odsto). Pravilnikom o programu obavezne i preporučene imunizacije stanovništva protiv određenih zaraznih bolesti predviđena je i imunizacija propuštenih godišta MMR vakcinom, pri čemu je tokom 2022. godine broj osoba vakcinisanih prvom dozom iznosio 7.700, broj osoba revakcinisanih drugom dozom 3.311, dok su 963 osobe potpuno vakcinisane sa dve doze MMR vakcine, kažu u toj instituciji.

Istovremeno, kako za Danas objašnjava epidemiolog Zoran Radovanović, male boginje su najprenosivija poznata zaraza.

- U takozvanoj devičanskoj populaciji, gde niko nije otporan prema virusu, jedan rezervoar (inficirana osoba; prim. aut) prenese infekciju na 12 do 18 osoba, prosečno na 15. S druge strane, u sredini gde su svi otporni, bilo da su dobili dve doze vakcine ili da su preležali bolest, virus ne može da se rasejava, naveo je on objašnjavajući aktuelnu epidemiološku situaciju u Srbiji.

Na pitanje koliko je sada realno da nam se pojavi epidemija morbila kakvu smo imali 2017/2018. godine, a na koju mnogi lekari upozoravaju, on odgovara: “Imajući u vidu slab obuhvat vakcinacijom tokom prethodnih godina, to je realna opasnost”.